Uluslararası İnsancıl Teamül (Örf ve Adet) Hukuku - ICRC

Kural 149 - İhlalden doğan sorumluluk
597
Mesela, Roma Askeri Mahkemesi 1996 tarihli Priebke davas›nda ‹kinci Dünya
Savafl› s›ras›nda ‹talyan partizanlar›n davran›fllar›ndan dolay› sorumlulu€u, hareketleri
teflvik etmesi ve çat›flmadan sonra resmi olarak onlar› tan›mas›na dayanmak suretiyle
‹talya’ya atfetmifltir. 32 Lahey Bölge Mahkemesi 1949 tarihli J.T. davas›nda,
ülkesi iflgal alt›nda bulunan bir Devletin sürgündeki hükümeti taraf›ndan örgütlenen
direnifl hareketinin iflledi€i fiillerden dolay›, kurtulufltan sonra ne derecede
sorumlu tutulabilece€i sorusunu gündeme getirmifltir. 33 Eski Yugoslavya
hakk›ndaki Uluslararas› Ceza Mahkemesi 1999 tarihli Tadić davas›n›n temyiz
karar›nda, hukuka ayk›r› fiilin Devlet taraf›ndan alenen benimsenmesi veya ex post
facto onaylanmas› durumunda askeri olarak örgütlenmemifl kifli veya kurulufllar›n de
facto Devlet organlar› olarak ele al›nabilecekleri ve fiillerinden ötürü Devletin
sorumlu olabilece€i sonucuna varmak suretiyle, ayn› hususu vurgulam›flt›r. 34
Muhalif silahl› gruplar›n sorumlulu€u
Muhalif silahl› gruplar uluslararas› insanc›l hukuka riayet etmeli (Bknz. Kural
139) ve “sorumlu komuta” alt›nda faaliyet göstermelidir. 35 Bu tür bir grubu oluflturan
kiflilerin iflledikleri fiillerden dolay› sorumlulu€a tabi olduklar› tart›fl›labilmekle
birlikte, bu tür bir sorumlulu€un sonuçlar› net de€ildir.
1996 tarihindeki ilk okumada geçici olarak kabul edildi€i flekliyle Devlet
Sorumlulu€u hakk›ndaki Taslak Maddeler Madde 14(3), bir ayaklanma hareketinin
bir unsurunun davran›fl›n›n Devletin bir fiili say›lmamas› “uluslararas› hukuk alt›nda
bu tür bir atf›n yap›labildi€i herhangi bir durumda, ayaklanma hareketinin unsurunun
davran›fl›n›n o harekete atfedilebilirli€ine halel getirmez” hükmünü öngörmekteydi.
36 Konunun kapsam› d›fl›nda de€erlendirildi€i için bu Madde sonradan metinden
silinmifl, ancak Özel Raportör “bu tür hareketlerin sorumlulu€u[nun], örnek
olarak, uluslararas› insanc›l hukukun ihlalleri için kesinlikle öngörülebi[lece€ini]”
kaydetmifltir. 37 Konunun Taslak Maddelerden ç›kar›lmas› sebebiyle Madde 10 sadece
yeni hükümet olan ayaklanma hareketlerinin davran›fllar›n›n uluslararas› hukuk
alt›nda o Devletin fiili olarak de€erlendirilmesi gerekti€ini beyan etmektedir. 38
Muhalif silahl› gruplar›n uluslararas› insanc›l hukuka riayet etme yükümlülüklerine
iflaret eden uygulamalara ek olarak (Bknz. Kural 139’a yorum), muhalif silahl›
gruplara sorumlulu€un atfedildi€i baz› örnekler de mevcuttur. Örnek olarak,
Sudan’daki insan haklar› durumuna iliflkin bir raporda, BM ‹nsan Haklar›
Komisyonu’nun Özel Raportörü Sudanl› Halk›n Kurtulufl Ordusu’nun, “kendi saf-
32 ‹talya, Roma Askeri Mahkemesi, Priebke davas› (ibid., § 27).
33 Hollanda, Lahey Bölge Mahkemesi, J. T. davas› (ibid., § 28).
34 ICTY, Tadić davas›, Temyiz hakk›ndaki Karar (ibid., § 63).
35 Ek I.Protokol, Madde 1(1).
36 Devlet Sorumlulu€u hakk›ndaki Taslak Maddeler 1996 tarihli nüshas›, Madde 14(3), birinci okumada
geçici olarak kabul edilmifltir (Nakleden: C.II, Böl. 42, § 57).
37 UHK, Özel Raportör taraf›ndan Devlet Sorumlulu€u hakk›ndaki ‹lk Rapor, Ek (ibid., § 57).
38 Devlet Sorumlulu€u hakk›ndaki Taslak Maddeler, Madde 10 (ibid., § 8).