Uluslararası İnsancıl Teamül (Örf ve Adet) Hukuku - ICRC

406
ALT BÖLÜM 32 - TEMEL GÜVENCELER
ii) Adaletin menfaati böyle gerektiriyorsa, ücretsiz müdafi yard›m›ndan yararlanma
hakk›. Bu hak, III. ve IV. Cenevre Sözleflmeleri’nden z›mnen tan›nm›flt›r 396 .
Söz konusu hak, Uluslararas› Ceza Mahkemesi ve Eski Yugoslavya ve Ruanda ‹çin
Uluslararas› Ceza mahkemeleri ve Sierra Leone için Özel Mahkeme’nin statülerinde
öngörülmüfltür 397 .
Adaletin menfaati böyle gerektiriyorsa, ücret ödemeksizin bir müdafiinin hizmetlerinden
yararlanma hakk›, Uluslararas› Medeni ve Siyasi Haklar Sözleflmesi ve
Avrupa ve Amerika ‹nsan Haklar› sözleflmelerinde hükme ba€lanm›flt›r 398 . Bu hak
baflka uluslararas› belgelerde de yer almaktad›r 399 . Amerikalar aras› ‹nsan Haklar›
Komisyonu, adaletin menfaatinin böyle gerektirdi€i durumlarda, ücretsiz adli
yard›m hakk›na hiçbir surette ayr›k hüküm tedbir getirilemeyece€ine iflaret
etmifltir. 400 . ‹nsan haklar›na iliflkin içtihatta, adaletin bir avukat›n hizmetlerinden
bedava yararlanmay› gerektirip gerektirmedi€ini kolayca tespit etmeye imkân veren
belli ölçütler teflhis edilmifltir ki bunlar›n aras›nda özellikle, davan›n karmafl›kl›€›,
cezan›n vahameti ve san›€›n çarpt›r›labilece€i cezan›n sertli€i yer almaktad›r 401 .
re’ye karfl› (ibid., par. 3290) ve Averill Birleflik Krall›k’a karfl› (ibid., par. 3291) davalar›; Avrupa
‹nsan Haklar› Komisyonu Elvar Can Avusturya’ya karfl› davas› (ibid., par. 3288), Amerikalararas›
‹nsan Haklar› Komisyonu, 10.198 numaral› vaka (Nikaragua) (ibid., par. 3292).
396 III. Cenevre Sözleflmesi (1949), madde 105, bent. 2 («Harp esiri bir müdafi seçmemifl ise, hâmi
devlet ona bir müdafi tedarik edecektir», bu mümkün olmazsa: «esirleri elinde tutan devlet san›€›n
müdafaas› için re’sen bir ehliyetli avukat tâyin edecektir.»); IV.Cenevre Sözleflmesi (1949), madde
72, bent 2 («fiayet maznun bir müdafi intihap etmemifl olursa hami devlet oma bir müdafi tayin
edecektir», bu mümkün olmazsa: «flâgil devlet maznunun muvafakati flartiyle ona bir müdafi temin
eyleyecektir.».
397 Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin Statüsü (1998), madde 67, par. 1, bent d) (nakleden: Cilt II,
Bölüm 32, par. 3225); Eski Yugoslavya ‹çin Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin Statüsü (1993),
madde 21, par. 4, bent d) (ibid., par. 3237); Ruanda ‹çin Uluslararas› Ceza Mahkemesi’nin Statüsü
(1994), madde 20, par. 4, bent d) (ibid., par. 3239); Sierra Leone ‹çin Özel Mahkeme’nin Statüsü
(2002), madde 17, par. 4, bent d) (ibid., par. 3226).
398 Uluslararas› Medeni ve Siyasi Haklar Sözleflmesi (1966), madde 14, par. 3, bent d) (ibid., par.
3218); Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi (1950), madde 6, par. 3, bent c) (ibid., par. 3217);
Amerikan ‹nsan Haklar› Sözleflmesi (1969), madde 8, par. 2, bent e) (ibid., par. 3219). Amerikan
Sözleflmesi, ücretlendirmenin ulusal mevzuata ba€l› oldu€unu belirtmektedir, ancak
Amerikalararas› ‹nsan Haklar› Mahkemesi, bu hükmü, avukat ücreti vermeye san›€›n maddi durumunun
müsait olmad›€› ve avukat yoklu€unun yarg›laman›n adil niteli€ine halel getirme tehlikesi
bulundu€u hallerde, ücret ödemeksizin bir avukat›n hizmetlerinden yararlanmay› gerektirecek
biçimde yorumlam›flt›r. Bkz. Amerikalararas› ‹nsan Haklar› Mahkemesi, Exceptions to the
Exhaustion of Domestic Remedies (‹ç baflvuru yollar›n›n tüketiminin istisnalar›) vakas› (ibid., par.
3293).
399 Örn. bkz., Herhangi Bir Gözalt›na Alma Ya Da Hapsetme Biçimine Maruz Kalan Bütün Kiflilerin
Korunmas› ‹çin ‹lkeler Bütünü (1988), ilke 17 (ibid., par. 3230); Baronun Rolüne ‹liflkin Temel
‹lkeler (1990), ilke 6 (ibid., par. 3241).
400 Amerikalararas› ‹nsan Haklar› Komisyonu, Report on Terrorism and Human Rights (Terörizm ve
‹nsan Haklar› Hakk›nda Rapor) (ibid., par. 3019).
401 Örn. bkz., Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Komitesi, Currie Jamaika’ya karfl› ve Thomas
Jamaika’ya karfl› vakalar› (ibid., par. 3278); Afrika ‹nsan›n ve Halklar›n Haklar› Komisyonu, Avocats
Sans Frontières Burundi’ye karfl› vakas› (231/99) (ibid., par. 3283); Avrupa ‹nsan Haklar›
Sözleflmesi Pakelli Almanya’ya karfl› (ibid., par. 3286) ve Quaranta ‹sviçre’ye karfl› (ibid., par. 3289)
davalar›.