Uluslararası İnsancıl Teamül (Örf ve Adet) Hukuku - ICRC

Giriş
hakk›nda kanunun muhtemel tadili meselesine iliflkin olarak tek hakemin verdi€i
Texaco Libya’ya karfl› tahkim karar›nda 50 böyle olmufltur.
Uluslararas› insanc›l hukuk hükümlerinin ço€unun konusu, davran›fllar› insanc›l
sebeplerle düzenlemek oldu€una göre, uluslararas› teamül hukukunun evriminin bu
cephesi bu hukuk dal› bak›m›ndan özellikle anlaml›d›r. Baz› hallerde, kural lehinde
bariz bir ço€unluk uygulamas› bulunmas›na ve böyle bir kural evleviyetle temenni
edilir olmas›na ra€men, bir uluslararas› teamül hukuku kural›n›n varl›€›n› tespit
etmek henüz mümkün de€ildir.
Ahdi hukukun etkisi
Uluslararas› teamül hukuku normlar›n›n varl›€›n› tespit etmek için antlaflmalar
da anlaml›d›r, zira devletlerin uluslararas› baz› uluslararas› hukuk kurallar›n› nas›l
alg›lad›klar›n› de€erlendirmeye yard›mc› olurlar. ‹flte bu yüzden, bir antlaflman›n
onaylanmas›, yorumlanmas› ve uygulanmas› –onay an›nda yap›lan çekince ve
yorum beyanlar› dâhil olmak üzere- iflbu incelemede dikkate al›nm›flt›r. Kuzey
Denizi K›ta Sahanl›€› davalar›nda Uluslararas› Adalet Divan›, bir antlaflman›n
onaylanma derecesinin uluslararas› teamül hukukunun de€erlendirilmesi
bak›m›ndan anlaml› oldu€unu aç›kça belirtmifltir. Bu davada Divan, «flu ana kadar
elde edilen onay ve kat›lmalar›n önemli oldu€unu ve fakat yeterli olmad›€›n›» ve
bu hususun özellikle antlaflma-d›fl› uygulaman›n aksi yönde oldu€u bir ba€lamda
geçerli oldu€unu beyan etmifltir 51 . Aksine, Nikaragua’da ve Nikaragua’ya karfl›
Askeri ve Benzeri Faaliyetler davas›nda Divan, müdahale yasa€› kural›n›n teamüli
statüsünün de€erlendirilmesinde, Birleflmifl milletler fiart›’n›n dünyan›n neredeyse
bütün devletleri taraf›ndan onaylanm›fl olmas›na ve Birleflmifl Milletler Genel
Kurulu kararlar›n›n, özellikle, oylama yap›lmaks›z›n benimsenen Devletleraras›nda
dostane iliflkilere temas eden 2625(XXV) say›l› karar›n çok genifl bir ço€unluk
taraf›ndan benimsenmifl olmas›na büyük a€›rl›k tan›m›flt›r 52 . Bir antlaflman›n
yürürlü€e girmemesine ra€men, antlaflma hükmünün bir teamül normunu
yans›tmas› mümkündür, yeter ki menfaatleri özel olarak etkilenen devletleri de
kapsayan, yeterince yayg›nl›k ve benzerlik gösteren bir uygulama bulunsun; böyle
bir durumda kurala kayda de€er bir muhalefet gösterilmesi ihtimali pek düflüktür
53 .
50 Texaco-Calasiatic Libya’ya karfl›, tahkim karar›, 19 Ocak 1977, par. 80 ilâ 91, Journal du Droit
international, vol. 104, 1977, s. 350. Tek hakem, Devletlerin Ekonomik Haklar› ve Ödevleri Şart›
ile Yeni Bir Uluslararas› Ekonomik Düzen Kurulmas›na ‹liflkin Bildirge’nin lehine, menfaatleri özel
olarak etkilenen devletler grubunun yeterli bir deste€inin bulunmad›€›na hükmetmifltir.
51 Uluslararas› Adalet Divan›, Kuzey Denizi K›ta Sahanl›€› davalar›, yukar›da dipnot, s. 42, par. 73.
52 Uluslararas› Adalet Divan›, Nikaragua’da ve Nikaragua’ya karfl› Askeri ve Benzeri Faaliyetler,
yukar›da dipnot 14, s. 99–100, par. 188.
53 Uluslararas› Adalet Divan›, K›ta Sahanl›€› (Libya Arap Cemahiriyesi Malta’ya karfl›), yukar›da dipnot
11, s. 33, par. 34. Münhas›r ekonomik bölge taleplerinin say›s› 56’ya varm›flt› ve bunlar›n
aras›nda birkaç tane menfaatleri özel olarak etkilenen devlet de vard›..
LI