Sprawiedliwość proceduralna w postępowaniu przed organem ...

32 ROZDZIAŁ 2.uporządkowanej struktury społecznej, gwarantującej wolność jednostki,zamiast stanu natury, który cechuje nieustanna walka. Umowa społecznajest zarazem rozwiązaniem sprawiedliwym – na jej podstawie wszystkie jednostkiznajdują się w tej samej sytuacji. Drugi rodzaj teorii proceduralnejwywodzi się z teorii rozumu praktycznego i imperatywu kategorycznegoImmanuela Kanta. Podkreśla się, że kantowski imperatyw kategoryczny toformalna podstawa skonstruowania systemu normatywnego, składającegosię z norm materialnych. Jest więc typowym dla teorii proceduralnych przypadkiemwynikania treści z formy 37 . Do Kanta nawiązują współcześni filozofowiereprezentujący teorię dyskursu: Chaïm Perelman, Jürgen Habermasi Robert Alexy. Perelman jest autorem koncepcji dyskursu, zakładającej brakkonieczności rozróżniania pomiędzy dyskursem ogólnym a prawniczym, jakoże w obydwu przypadkach chodzi o taką argumentację, która prowadzi dozwycięstwa w sporze 38 . Na innym stanowisku, opartym na bardziej proceduralnymspojrzeniu, stoi Alexy. Zakłada on konieczność wyodrębnienia dyskursuprawniczego 39 , ponieważ argumentacja prowadzona w jego ramachoparta jest na pojęciu racjonalności i słuszności. O słuszności i racjonalnościargumentacji rozstrzyga zaś niezależny organ (sędzia) w oparciu o jejzgodność z wewnętrzną procedurą danego systemu prawnego. Argumentacjaracjonalna zatem, to argumentacja zgodna z uprzednio przyjętą i zaakceptowanąprocedurą 40 . Nierozstrzygnięta w tej koncepcji wydaje się byćlegitymacja norm proceduralnych, w oparciu o które dokonujemy ocenysłuszności i racjonalności argumentacji.Koncepcja umowy społecznej znalazła współcześnie rozwinięcie przedewszystkim u Johna Rawlsa 41 . Uznaje on, że cechami pierwotnymi podmiotówzawierających umowę społeczną jest wolność i równość. Istotne jestrównież założenie racjonalności kontrahentów tej umowy. Strony będącew sytuacji pierwotnej dysponują jedynie wiedzą ogólną, która wymusza nanich bezstronność, co skutkuje brakiem dążenia do dostosowywania strukturyw społeczeństwie do własnych interesów i potrzeb 42 . Zdaniem Rawlsakooperacja społeczna zbudowana w oparciu o umowę społeczną powinnatworzyć warunki dla właściwego ukształtowania sprawiedliwości społecznej37 J. Stelmach, Współczesna filozofia interpretacji…, s. 138.38 Ibidem.39 Por. R. Alexy, Teorie der juristischen Argumentation, wyd. II, Frankfurt am Main 1991;powoływany [w:] J. Stelmach, Współczesna filozofia interpretacji…, s. 122.40 J. Stelmach, Współczesna filozofia interpretacji…, s. 128.41 Por. J. Rawls, Liberalizm polityczny, PWN, Warszawa 1998.42 C. Porębski, Wstęp [w:] J. Rawls, Liberalizm polityczny, s. XX.