Sprawiedliwość proceduralna w postępowaniu przed organem ...

42 ROZDZIAŁ 2.pić, lecz nie musi 93 . Ważne jest, aby procedura sama w sobie była sprawiedliwa– realizowała określone wartości. Z tej racji istotna jest podjętaprzez Summersa próba stworzenia katalogu wartości, które powinny byćrealizowane w ramach procedury stosowania prawa 94 – zarówno sądowej,jak i administracyjnej (przy świadomości ich odmienności) 95 .Pierwszą wartością procesową wyróżnioną przez Summersa jest uczestnictwow procesie decyzyjnym (ang. participatory governance), oparte na jasnychregułach. Przyczynić się to może do osiągnięcia bardziej prawidłowego rezultatu– możliwość zgłaszania przez strony dowodów i podnoszenia argumentówdla nich korzystnych powinno powodować, że ostateczne rozstrzygnięcie jestbliższe prawdzie. Drugą wartością jest legitymacja procesu, oparta o demokratycznązgodę obywateli. Ma ona znaczenie zwłaszcza dla zwiększenia akceptacjispołecznej sposobu prowadzenia i wyniku procesu oraz celu, któremu tenwynik ma służyć. Społeczeństwo jest bowiem gotowe zaakceptować dany stanrzeczy, jeżeli pozostawiono mu możliwość wyboru i prawo do decydowania, czychce w danym procesie uczestniczyć. Kolejną wartością procesową jest pokojowycharakter procesu (ang. process peacefulness). Jest on powszechnie przyjętyw społeczeństwach rozwiniętych. Umożliwia efektywne łagodzenie konfliktóworaz odpowiada generalnemu założeniu, że nie można mówić o sprawiedliwości,jeżeli przeważają interesy silniejszego, posiadającego daleko posunięteśrodki przymusu. Czwartą wartością jest humanitaryzm i szacunek dla godnościludzkiej. W związku z tym reguły procesowe powinny zabraniać tortur (np.jako sposobu zbierania dowodów), nawet jeżeli posłużenie się nimi miałobydoprowadzić w okolicznościach konkretnej sprawy do właściwego i zgodnegoz prawdą ostatecznego rozstrzygnięcia. Niedopuszczalne jest również posługiwaniesię środkami, które mogą wpływać na zeznania świadków (np. w postaciśrodków odurzających). Uwzględnienie w odniesieniu do reguł proceduralnychgodności ludzkiej zakłada równy dostęp do procesu bez względu na posiadanecechy (np. rasę czy status społeczny). Za wartość chronioną uznana została przezSummersa także prywatność. Nieuzasadniona w nią ingerencja nie powinnabyć usprawiedliwiana wyłącznie z punktu widzenia rezultatu procesu. Regułyprocesowe powinny gwarantować ochronę przed naruszaniem prywatnościponad miarę. Istotną wartością procesową jest także możliwość uchylenia sięod uczestnictwa w procesie (konsensualizm). W konsekwencji pozwany w procesiecywilnym ma prawo wyboru i nie jest obowiązany odpowiadać na pozewi wskazywać na jego bezzasadność. Podmiot, któremu zarzuca się naruszenie93 Taki punkt widzenia przyjmuje także T.T. Koncewicz – por. T.T. Koncewicz, Aksjologiaunijnego kodeksu proceduralnego, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 224–225.94 Przedmiotem analizy nie są zasady odnoszące się do tworzenia prawa.95 R. Summers, Evaluating and Improving Legal Process…, s. 20–27.