Sprawiedliwość proceduralna w postępowaniu przed organem ...

48 ROZDZIAŁ 2.powinno wpływać na osiągnięcie poprawnego rezultatu. Najistotniejsze jestjednak rzetelne zbudowanie, a następnie implementowanie sprawiedliwejprocedury. Wówczas jej zastosowanie „jest najbardziej skutecznym środkiemdającym wysoki stopień prawdopodobieństwa osiągnięcia sprawiedliwegorezultatu” 121 . Zastosowanie to nie jest zarazem każdorazowo ani koniecznym,ani wystarczającym warunkiem takiego sprawiedliwego rozstrzygnięcia122 – pomaga jednak osiągnąć sprawiedliwy rezultat.2.1.2.5. Ocena procesu przez jego uczestnikówAnaliza sprawiedliwości proceduralnej może być uzupełniona analizą odstrony subiektywnej – badaniem reakcji uczestników danego postępowaniana określone procedury. Taka analiza pozwala na zrewidowanie dominującegostanowiska, że wynik postępowania (korzystny lub niekorzystny)przesądza o ocenie przez uczestnika procesu całego postępowania jakosprawiedliwego lub nie i patrzenia zarazem na procedurę, jako jedyniena środek do osiągnięcia pożądanego przez stronę wyniku (teoria instrumentalna)123 . Prowadzone badania wskazywały, że ocena procesu zależyw znacznym zakresie od jego przebiegu, sposobu prowadzenia czy traktowaniastron, a nie tylko od ostatecznego wyniku (korzystnego lub niekorzystnegodla strony). Na ich bazie zbudowano teorię zakładającą, że proces jestcelem samym w sobie (teoria ekspresyjna) i jest oceniany przez uczestnikaz punktu widzenia jego satysfakcji i zakresu umożliwienia mu wypowiedzi 124 .Uznaje się jednak, że mierzenie poprawności procedury, czy wprost budowaniejej modelu w oparciu o kryterium poziomu satysfakcji uczestnikówpostępowania, jest zbyt wąskim i niewystarczającym podejściem dla stworzeniapełnej koncepcji sprawiedliwości proceduralnej 125 . Dlatego odmiennąperspektywę przyjęli przedstawiciele psychospołecznej teorii sprawiedliwościproceduralnej 126 . Ich badania dowodziły, że uczestnicy postępowaniaoraz jego obserwatorzy – przy ocenie procesu – przyjmują w praktyce perspektywęnormatywną, nieograniczoną tylko do satysfakcji uczestnika procesu.Ta perspektywa normatywna zakłada ocenę procesu przez jego uczestnikaz punktu widzenia takich wartości, jak: bezstronność, uczciwość, rze-121 W. Sadurski, Teoria sprawiedliwości…, s. 84.122 Ibidem.123 M. Borucka-Arctowa, Koncepcja sprawiedliwości proceduralnej…, s. 33.124 Reprezentantem teorii ekspresyjnej jest K. Röhl, przytaczam za: M. Borucka-Arctowa,Koncepcja sprawiedliwości proceduralnej…, s. 33.125 L.B. Solum, Procedural Justice…, s. 75–77.126 Zob. E. Lind, T. Tylor, The Social Psychology of Procedural Justice, Springer, Nowy Jork1988, http://books.google.com.