Paun Es Durlic Rumânjii na zálasku sunca - Româńii în apus de soare
Paun Es Durlić Pain Es Durlici Româńii în apus de soare Rumânjii na zalasku sunca Romanians at the end of the road
Paun Es Durlić
Pain Es Durlici
Româńii în apus de soare
Rumânjii na zalasku sunca
Romanians at the end of the road
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Vlaško usmeno stvaralaštvo<br />
sî vadă śe ursă ăl ašćată, uomu sa duśe<br />
la vrîžîtuorj kare kad. Jalje puot veđa<br />
šî ursa î<strong>na</strong>inće, šî puot – ku ažutatu lu<br />
šojmanje - să skuată pi aj muorc đi pi<br />
„lumja-jaˮ să vină šî si vorbjaskă ku<br />
ruda lor a vije.<br />
Nu šćiu tuoc Rum<strong>în</strong>ji <strong>în</strong> Srbije đi<br />
šojmanje; pi ašća insă kunuosk numa<br />
Rum<strong>în</strong>ji aj răsărićanj (Kjaja, Kraj<strong>na</strong>, šî<br />
pista Ćimuok kîtra Đij) š-aj mižlośinj<br />
(Porjeśa šî Ćimokol Njegru), da Rum<strong>în</strong>ji<br />
la zovîrnjit (<strong>în</strong>tra Porjeśa šî Moraua)<br />
krjed kă vrîžîtuorilji „pikă dă<br />
v<strong>în</strong>tˮ, šî pi mujerj kare-s dusă, puartă<br />
sv<strong>în</strong>cî v<strong>în</strong>tuluj kare-j kjamă „v<strong>în</strong>turljiˮ.<br />
Ursa omuluj je dată odată đi la<br />
šojmanje, la <strong>na</strong>šćirje, šî nu sa puaće<br />
skimba njiśkum šă njiśk<strong>în</strong>d. Vrîžîtuorilji<br />
s<strong>în</strong>t <strong>în</strong>vacaće đi la šojmanje să-ntuarkă<br />
ursa la daći<strong>na</strong> ij, kum je skrisă,<br />
šî aja jalje puot faśa ku đesk<strong>în</strong>ćiśe, <strong>în</strong><br />
kare kjamă pi s<strong>în</strong>ta Majka Marija sî đa<br />
ljak, kă maj mulće šćije. Sa vjađe kă je<br />
Majka Marija dzî<strong>na</strong> šojmanjilor; ja je<br />
numa numilji <strong>în</strong>skimbat alu Dzî<strong>na</strong> Batr<strong>în</strong>ă<br />
– Mujka Mare, kare - <strong>în</strong> kredzutu<br />
Rum<strong>în</strong>jilor - a <strong>na</strong>skut Pom<strong>în</strong>tu šî lumja<br />
<strong>în</strong>trjagă, šî đ-aja šćije kum je ursa lu<br />
tuot śi je pi Pom<strong>în</strong>t šî pi Śerj.<br />
Vrîžîtuarja rum<strong>în</strong>jaskă nu kućadză<br />
să <strong>în</strong>tuarkă lumja, nu kućadză să skurće<br />
vuorbilji lu đesk<strong>în</strong>ćik, nu kućadză<br />
să đesk<strong>în</strong>će fara tot śe trjabe să fije<br />
pus <strong>în</strong> ljak, šă nu kućadză să kaće banj<br />
pi đesk<strong>în</strong>ćik, kă vin šojmanjilji š-o bat.<br />
Puaće să primjaskă numa banj kare al<br />
bol<strong>na</strong>u dă đi la injimă kît să fije plaćit<br />
ljaku. Vrîžîtuarilji batr<strong>în</strong>je n-a kućadzăt<br />
să primjaskă banj <strong>în</strong> m<strong>în</strong>ă numa a<br />
katat să-j lasă pi pom<strong>în</strong>t, să-j gazîăskă<br />
ši sî dzikă „Să fije ljaku plaćit!ˮ<br />
ga sudbi<strong>na</strong> čeka, čovek o<strong>de</strong> kod neke<br />
od vračara koje „padaju”. One mogu<br />
vi<strong>de</strong>ti buduće događaje, a mogu – uz<br />
pomoć šojmanki – da izvedu pokojnike<br />
sa „onog svetaˮ da dođu i pričaju sa<br />
živim rođacima.<br />
Ne z<strong>na</strong>ju svi Vlasi u Srbiji za šojmane;<br />
ova bića poz<strong>na</strong>ju samo istočni<br />
Vlasi (Ključ, Kraji<strong>na</strong> i preko Timoka ka<br />
Vidinu), i centralni Vlasi (Poreč i Cr<strong>na</strong><br />
Reka), a zapadni Vlasi (između Porečke<br />
Reke i Morave) veruju da vračare<br />
„padaju u trans od vetraˮ, i da obuzete<br />
žene u tom transu vo<strong>de</strong> <strong>de</strong>moni vetra<br />
koje zovu „vetrinjeˮ.<br />
Čovekova sudbi<strong>na</strong> je jednom određe<strong>na</strong><br />
od šojma<strong>na</strong>, u času rođenja, i ne<br />
može se menjati nikako i nikad. Šojmanke<br />
uče vračare kako da vraćaju<br />
sudbinu u njen određeni tok, kako je<br />
zapisano, i one to čine bajalicama u<br />
kojima se za lek obraćaju Svetoj Majci<br />
Mariji, jer je o<strong>na</strong> svemoć<strong>na</strong> i sve z<strong>na</strong>.<br />
Vidi se da je Majka Marija boginja šojmanki;<br />
o<strong>na</strong> je, zapravo, izmenjeno ime<br />
Stare Boginje – Velike Majke, koja je<br />
– po verovanju Vlaha – rodila Zemlju<br />
i ceo svet, i zato z<strong>na</strong> koja je sudbi<strong>na</strong><br />
svega <strong>na</strong> Zemlji i <strong>na</strong> Nebu.<br />
Vlaška vračara ne sme da vraća lju<strong>de</strong>,<br />
ne sme da skraćuje tekstove bajalica,<br />
ne sme da menja sadržaj melema<br />
ili leka koji pravi dok baje, i ne sme da<br />
traži novac za bajanje, jer će doći šojmanke<br />
da je premlate. Sme da primi<br />
samo novac koji bolesnik daje od srca,<br />
ali tek toliko da se simbolično plati lek.<br />
Stare vračare nisu smele novac da prime<br />
u ruke, već su tražile da se spusti<br />
<strong>na</strong> zemlju i da se <strong>na</strong>gazi nogom uz reči<br />
„Da lek bu<strong>de</strong> plaćen!”<br />
169
Change language