Paun Es Durlic Rumânjii na zálasku sunca - Româńii în apus de soare

Izabrane studije iz vlaškog folklora
tamiji podigla zigurate, dugujemo i za nastanak monumentalnih piramida u dolini
Nila.
Obredna uspenja bila su poznata i starim Dačanima, dalekim precima naših
Vlaha. Ali se oni nisu penjali simbolički, na mitske planine, ili veštečki izgrađena
uzvišenja, već na stvarne planine, a penjanja su preduzimali da bi došli do svog boga
Zalmoksisa, i lično mu uputili molbe, žalbe ili da bi od njega zatražili savet. 31)
Praiskonski brežuljak je, vidimo, ostavio raznovrsno mitološko nasleđe. Istovremeno,
i u istim zemljoradničkim kulturama, rađa se još jedan religijski simbol
koji je u obliku mitskog Drveta (Kosmičko drvo, Velikog drvo, Drvo života, Drvo
znanja ...) takođe široko rasprostranjen. Štaviše, zemljoradnička kultura je, jasnije
nego ikoja druga, otkrila prostu zakonitost u razvoju religijskih ideja, a koja se
ogleda u tezi da postoji nužna genetska i interaktivna zavisnost tipa religije od tipa
ekonomije! Religija koju je, kao svoju, stvorila drevna zemljoradnička ekonomija, u
nauci je nazvana kosmičkom religijom, pošto su njene središnje misterije vezane za
periodično obnavljanje Sveta. Evo kako to razjašnjava Mirča Elijade, rumunski naučnik
svetske reputacije. „Baš kao i ljudsko postojanje, kosmički ritmovi objašnjeni
su izrazima preuzetim iz biljnog života. Misteriju kosmičkog života simboliše Drvo
života. Univerzum je shvaćen kao organizam koji treba da se obnavlja periodično
drugim rečima, svake godine. ’Apsolutna realnost’, podmlađivanje, besmrtnost, dostupni
su nekolicini povlašćenih, u vidu nekog ploda ili nekog izvora pokraj neokog
drveta. Smatralo se da je Kosmičko drvo u Središtu sveta, i da objedinjuje sva tri
područja kosmosa, jer njegovo korenje uranja u Donji svet, a njegov vrh dodiruje
Nebo.“ 32)
U našim primerima, videli smo, Kosmičko drvo oličeno je u tisi (I 1) i lipi (I 16,
II 4). Treba ponovo skrenuti pažnju čitaocu, kao što je već učinjeno u prethodnom
radu, na vanredno značajan momenat supstitucije tise i lipe koji se vrši u okviru
iste vlaške mitološke tvorevine. 33) Laptarevo je objašnjenje da se to čini zbog rimovanja,
a da se topografija radnje ne izneverava „jer je očito da se gozba priređuje u
šumi, pa slušalac lako može zamisliti da se stabla tise i lipe nalaze jedno pored drugog“.
34) Svet bogova je besmrtan i večan, pa je prirodno da se njihova gozba smešta
pod tisu koje je inače veoma dugotrajno drvo, koje stoga simboliše dugovečnot. 35)
I lipa bi trebalo da ima određena mitološka svojstva čim se našla u takvom društvu.
36) Kosmičko drvo kod Srba je jela, kao i kod Rumuna (brad). Za dublja genetska
31) Romulus Vulcanescu, Mitologie Română, Bucureşti, 1985, 364.
32) M. Elijade, Istorija verovanja i religijskih ideja, I, Beograd, 1991, 41.
33) P. Durlić, B. Bojković, Isto, 139, f. 10.
34) Isto.
35) Isto.
36) Lipa ima svoje mesto u vlaškim pesmama. U fonoteci projekta „Poslednji Orfeji Balkana“
nalazi se pesma Șuta şî cornuta („Srna i lane“), koju je autor ovih redova snimio 1982. godine u Rudnoj
Glavi od Žarka Trailovića. Tema ove pesme, za koju je pevač govorio da je jedna od najstarijih vlaških
pesama, jeste bežanje srne i laneta ispred lovačke hajke; iznemogla srna uči svoje lane da spas potraži
među lipova debla jer su to njegovi ujaci. Od Milana Petrovića iz Rašanca snimljena je pesma o boru i
lipi, u kojoj se ova dva drveta prepiru oko toga koje je lepše i korisnije za čoveka. (Vidi: P. Durlić, B.
Bojković, Isto, 138, f. 2). Baladu potpuno istovetnog sadržaja zabeležio je 1967. godine Krista Sandu
309