Paun Es Durlic Rumânjii na zálasku sunca - Româńii în apus de soare

Izabrane studije iz vlaškog folklora
starinske vlaške muzike. 18) Od desetak pesama koje smo snimali u više navrata, izdvojili
smo ovu o legendarnom krajinskom vojvodi.
*
Već nakon prvog preslušavanja Ilijine pesme o „Ajduk Velkuˮ, ono što se nameće
kao opšti utisak je da njeni melodijsko-ritmički motivi neodoljivo podsećaju
na poznati i popularni napev „Knjigu piše Mula pašaˮ. Ilijina pesma, koju je on naučio
svirajući sa dvojicom braće po Negotinskoj krajini, sasvim izvesno, predstavlja
vlašku verziju pomenutog primera. Dok peva, izvođač istovremeno sam sebe prati
na violini, što je inače svojstveno vlaškim lautarima. 19) Durska lestvica je u osnovi
melodijske linije koja je ukalupljena u trodel. Dakle, u pesmi se izdvajaju uvod,
središnji deo i završni, tj. koda. Veličina uvodnog dela je 26 takta i u njemu je uočljiva
pojava dva različita motivska materijala „aˮ i „bˮ na osnovu kojih i čitav oblik
uvodnog dela ima formu A A 1
B A 2.
Ritam je aksak u kombinaciji taktova od 7/8 i
5/8. Melodijski ambitus je širok i kreće se na pojedinim mestima čak i do oktave. U
središnjem delu se izlaže sva dramska radnja. Ovaj deo čine nekoliko melo-strofa.
Svaka od njih predstavlja ponavljanje dvostiha od po 16 taktova. Izvođenje je kombinacija
vokalno-instrumentalnog sa kratkim instrumentalnim deonicama, kojima
izvođač skreće pažnju na dalji dramaturški tok. Odnos instrumentalne i vokalne
deonice ostvaren je kroz jednoglas, izuzev na mestima gde dolazi do slučajne heterofonije.
Melodijska osnova je u durskoj sveri i satkana je od motiva iz uvoda („aˮ
i „bˮ) i upravo ovaj središnji deo je najsličniji pomenutoj pesmi „Knjigu piše Mula
pašaˮ. Po motivskoj šemi njena struktura je B1 B2 A2. Aksak ritmički sistem je zastupljen
i u ovom delu, i ostvaren je kombinacijom 5/8 i 7/8 takta. Na kraju, kao treći
deo pesme, javlja se vrlo kratka koda od svega jednog takta. Sličnost sa pesmom
„Knjigu piše Mula pašaˮ je najpre u pogledu ritmičko-melodijskih motiva. I jedna
i druga imaju specifični motiv ponavljanja istog tona (motiv b) pa čak u izvesnoj
meri postoji korelacija i sa drugim melopoetskim elementima. Sličnost je velika i sa
ostalim varijantama pesme „Knjigu piše ...ˮ, zabeleženim u srpskom, makedonskom
i bugarskom folkloru.
Po svojoj formi (trodel), načinu izvođenja (vokalno-instrumentalno od strane
istog izvođača), stihu (simetrični osmerac), tematici (pogibija glavnog junaka)
sa patosom na kraju, pesma o „Ajduk Velkuˮ nosi sva obeležja vlaške balade, onako
kako je ovaj melopoetski tip definisao prof. Dević. 20) Međutim, kada pogledamo
transkripciju, ono što dalje zapažamo je prilično retka upotreba ukrasa koji su inače
karakteristični za muzičku tradiciju ne samo Vlaha nego i čitavog muzičkog podneblja
istočne Srbije. Vidimo da je melodijska linija prilično oštra i iscepkana, sa
dosta pauza i agogičkih oznaka, potpuno, dakle, strana tradicionalnom vlašom muziciranju.
Slušajući primer, zaključujemo da se lautar služio neobičnom tehnikom
18) Kasnije se ispostavilo da je saradnik Amza mislio na Iliju, a drugi saradnik, Goran, na Jovana.
Ilija i Jovan su susedi i prijatelji koji su godinama, kao muzičari, svirali i pevali po selima Porečke
Reke. Da nema „susreta selaˮ i sličnih smotri, odavno bi već pali u zaborav.
19) Драгослав Д е в и ћ, н.д. 34.
20) Исто, 33.
325