Paun Es Durlic Rumânjii na zálasku sunca - Româńii în apus de soare

Izabrane studije iz vlaškog folklora
dok pokojnik leži na odru u kući, pevaju izlazećem Suncu - nedvosmisleno ovom
nebeskom telu dodeljuju ulogu svojevrsnog, dvosmernog psihopomposa. Za Suncem
obavezno treba ići ukoliko se želi smeštaj u raj, a potom, kad nastupi eshatološko
„čudesno prolećeˮ, povratak među žive. 25) Sunce ovu ulogu može da ostvari zato što
i samo, i to svakodnevno, „preživljavaˮ dramu umiranja i rađanja.
Predstave o Suncu koje se svakog jutra rađa na istoku i svake večeri umire na
zapadu, veoma su stare i potiču od praistorijskih lovaca i sakupljača hrane. Njihov
simbolički svet mtrvih bio je na zapadu, a sahranjivanje su vršili u pećinskim staništima.
Podzemlje, kao boravište mrtvih, javlja se tek sa neolitskom zemljoradnjom,
kada se pećine i jame pretvaraju u ulaze u taj donji svet. Nebo se odvaja od zemlje, a
ova se zamišlja kao ploča oslonjena na stubove. Sunce počinje da kruži, danju preko
sveta živih od istoka ka zapadu, a tokom noći vraća se s donje strane na istok, obasjavajući
usput svet mrtvih. Solarna tanatologija diže potom ovaj svet do uranskih
visina, koje će kasnije biti prihvaćene i od strane hrišćanstva. 26) U „pesmama zoreˮ
(kao i u ostalim posmrtnim pesmama Vlaha i Rumuna) nalazimo isprepletene rudimente
svih ovih kulturnih slojeva, ali dominira „posmrtna geografijaˮ koja onaj
svet smešta gotovo u istu ravan sa svetom živih. Najčešće je to prelepa livada na
nekom brdu, oivičena šumom, sa velikim drvetom u sredini ispod koga neprestano
izvire voda - prava pastorala kojoj su stočari nesumnjivo udarili svoj završni pečat!
To je krajnje odredište umrlog čoveka, do kojeg će doći ako se prepusti Suncu, ili ako
se drži desne strane pri putovanju u zagrobni svet; a za desnu stranu znamo da je u
prostornoj simbolici mnogih naroda, izrazito solarna. Ali, ako se desi nesreća i čovek
umre bez sveće, zapašće u tamne predele onoga sveta, i živi će morati u pomoć
da mu šalju sunčevu pticu - belog petla - da ga odande izbavi! 27)
Sunce i smrt. Pozicija sunca u kultu mrtvih postaje jasnija u primerima posmrtnog
pevanja, u kojima se ono prepire sa smrću oko toga ko je od koga jači. 28)
Sunce veli da je ono, jer „greje doline duboke, planine visoke i ravnice širokeˮ, a
smrt odgovara da je ono jače jer boravi u osušenoj voćki na kraju sela, odakle, kad
god joj se prohte, silazi na igranke i tamo probira „momke prema kapama, devojke
prema vencima a neveste prema kolevkama”; hvali se kako trajno razdvaja brata od
je ona bila retka na celoj dakorumunskoj teritoriji, a da se zadržala jedino u severo-zapadnoj Olteniji
i u Banatu. (Isti, Zapisi, književnost i kultura kod Rumuna u SAP Vojvodini, Zrenjanin, 1981, str. 50-53).
Mi smo na raspolaganju imali 17 primera iz Rumunije (D. Şandru, Folklor românesc, Bucureşti, 1987,
passim), i zbornik Folklor din Oltenia şi Muntenia, vol. I, u redakciji I. Serba, Bucureşti, 1967, passim),
i šest s područja jugoslovenskog Banata (zb. Foaie verde, lămîiţă, Zrenjanin, 1982, passim).
25) U jednom primeru se doslovce nalaže pokojniku: „Ne povedi se za vodom, jer ona teče u
nepovrat, već idi za Suncem, jer ono odlazi i ponovo se vraća!
26) „Neboˮ, „nebesaˮ i slični pojmovi osnovne su dogmatske kategorije u današnjim visokim
religijama.
27) Beli petao, sa upaljenim svećama koje mu se metnu na krila, „šaljeˮ se pokojniku u pomoć
preko prozora sobe u kojoj je ležao na odru. Ovaj običaj se zadržao do danas kod Vlaha u Zviždu. Carani,
kao i Vlasi Poreča, Crne reke i Homolja, u ovakve svrhe izrađuju rajsku sveću, koja je u Zviždu i
okolini nepoznata. Vidi više o „tehnikamaˮ izvođenja pokojnika „na svetloˮ u navedenom radu: Рајска
свећа у култу мртвих ..
28) Vidi npr. bocet br. 57 iz Oltenije u: D. Şandru, Folkor românesc, str. 460.
333