Paun Es Durlic Rumânjii na zálasku sunca - Româńii în apus de soare

Izabrane studije iz vlaškog folklora
pesmama nisu sasvim na nebu. U prvom slučaju sofra je postavljena pokraj drveta
tise/lipe, u drugom oni su na vrhu morskog spruda koji se digao visoko, do samoga
neba, ali se još uvek nalazi ispod nivoa Sunca, u trećem vidimo jasnije da je reč o lipi
kao Kosmičkom drvetu, jer se trpeza nalazi u njenom hladu, a ona dopire do nebeskog
svoda. Veoma zanimljiv je motiv „morskog spruda“, i to koliko iz jezičkih, toliko
i mitoloških razloga. Sintagma „morski sprud“ je naš prevod vlaškog izraza „namolu
măriluǐ“. U jednoj sličnoj situaciji, S. Gacović je reč namol preveo sa „mulj“, 18) pa je
tako ispalo da se uzvišena božanska trpeza, okružena svecima, nalazi u blatu: „Gore
u kraj neba, | Na izlasku Sunca, | U središtu mulja, | Ispod grana tise“ (podv. naše). 19)
Vl. namol zaista (književno) znači „mulj“, ali odmah se vidi da ovaj prevod nikako
ne odgovara ni logičkom ni mitološkom kontekstu, samim tim ni religijskoj ideji iz
koje je on nastao. Mi smo zato izbegli rečnike, i, kao što nalaže običaj, upitali samog
lautara šta on podrazumeva pod izrazom „namolu măriluǐ“ i dobili odgovor da je to
„ono što nanese voda, i što se vidi kao neko uzvišenje“. 20) Bitno je primetiti da je reč
o uzvišenju koje okružuje more, što nas, u analitičkom smislu, vodi u samo središte
prastare kosmogonijske mitologije.
More (Okean) kao praelement iz koga nastaje zemlja, deo je mitoloških predstava
koje imaju univerzalni karakter, jer se mogu naći u gotovo svim mitologijama
sveta. 21) Navedimo neke konkretne primere. Kod Sumera, kosmogonijsku kreaciju
izvršila je boginja Namu. Iz prvobitnog mora, čiji je ona bila gospodar, nastala je zemlja
u obliku Velike planine, i nebo. 22) Prvobitni okean koji je u predstavama drevnih
Egipćana ispunjavao svemir, zvao se Nun. Iz njega se izdigao praiskonski brežuljak,
onako kako iza voda Nila u povlačenju ostaju muljeviti sprudovi. Kosmogonijske
slike nastale na temelju ovih okolnosti, pune su analogija s nabujalim vodama Nila.
Veronika Jons (Veronica Ions) osnovano pretpostavlja da su iz ovih analogija mogle
nastati ideje o rađanju života iz okeana, jer su „Egipćani bili očevici očito čudesne
pojave da vode koje se povlače iza sebe ostavljaju bare koje ubrzo vrve živim živo-
18) Izvorni, vlaški stihovi o položaju svetačke trpeze, glase:
„Sus în cornul ceriului,
Răsăritul Soarelui,
În mijlocul nămolului
Stă sub creang de lemn de cisă,
Toată de prasnic cuprinsă.“
Kako otkriva Gacović, njih je 1942. godine u mlavskom selu Kobilje zapisao Rumun Virgil Birou
(Virgil Birou), ali, slažemo se sa Gacovićem, bez dijalektološke akribije, jer je udešavanje lokalnog govora
prema književnom uzoru ovde više nego očito, i nedopustivo. Na žalost, to je poslovični manir
gotovo svih rumunskih autora koji se, na ovaj ili onaj način, interesuju za vlaški folklor, za koji niko
ozbiljan ne spori da je nastao na dijalektima rumunskog književnog jezika.
19) Slavoljub Gacović, Putevi istine, Zaječar, 1999, 160.
20) „Namolu je aiśa, în kînćik, aja śe duśe apa, krjenź, frunză, pomîntarj, šî sa vjađe aša rîđikat
cîta đin apă-n sus, ca un prund, ca o śociţă“. („Namol je ovde, u ovoj pesmi, ono što nanosi voda, granje,
lišće, zemlja, što se diže iznad vode kao sprud, kao neko brdašce“.)
21) E. Meletinski, Poetika mita, Beograd, 1988, 209-210.
22) Vidosava Nedomački, Arheologija bliskog istoka, Beograd, 1978, 99, 104.
307