Paun Es Durlic Rumânjii na zálasku sunca - Româńii în apus de soare

Paun Es Durlić
Porečko stanovništvo nije u celini sistematski istraženo, a građa iz Gornjeg Poreča
još nije publikovana, 14) tako da je ovaj kraj našoj nauci još uvek nepoznat. U situaciji
kada nemamo gotovo ničega sličnog sa čime bismo mogli vršiti neophodne komparacije,
činjenica da se u trima pesmama, sa tri različite geografske tačke, prepliću
istovetni motivi, pomaže da stvorimo objektivnu sliku o raširenosti i utemeljenosti
pojedinih tema koje nas ovde ineteresuju.
ANALIZA
Prostor, a ni namena ovog ogleda, ne dozvoljava da sačinimo temeljnu analizu
pesama, kakvu one zaslužuju, ali se na neke momente mora skrenuti pažnja, najpre
radi njihovog boljeg razumevanja, a istovremeno i da bi se naznačilo koje i kakvo
mitološko bogatstvo one u sebi kriju. Traganje za sličnostima u različitim kulturama
ne pomaže toliko da saznamo kad i gde je nešto nastalo i kako se širilo i istrajavalo
do naših dana, već da otkrijemo univerzalnost razloga koji inspirišu takvo
stvaranje da bismo u krajnjem slučaju saznali nešto više o univerzalnim svojstvima
ljudskoga bića.
Prve slike na koje nailazimo u sva tri primera prikazuju božanstva koja sede
za postavljenom sofrom, za koju se koriste gotovo iste sintagme: u pesmi iz Rašanca:
„masă mikă-nćinsă“ (I 2, [ovde br. 50]), 15) kao i u pesmi iz Slatine (II, 5 [ovde 49]),
a u primeru iz Topolnice samo za nijansu drugačije: „Mîndrje mjasă, mjasă-nćinsă“
(III, 5 [ovde pesma br. 51]). Sofra je postavljena i božanstva se goste, bezbrižno jedu,
piju i vesele se. To je olimpski koncept, jer je poznato da su se bogovi Olimpa sakupljali
u Zevsovom dvoru „da bi se gostili nektarom i ambrozijom, da bi slušali svirku
Apolona i pesmu muza i da bi se savetovali o sudbinama smrtnika“. 16) I naši bogovi
su, poput olimpskih, bezbrižni, čak potpuno ravnodušni i neodgovorni, kao u pesmi
iz Slatine. To su tzv. dii otiosi, bogovi stvoritelji koji su završili svoje kosmičko delo i
imaju težnju da se povuku na nebo i prepuste se uživanju. 17) Ali, božanstva u našim
14) Sistematska antropogeografska i geneaološka istraživanja na ovome području vršio je autor
ovih redova u drugoj polovini osme decenije XX veka. Temeljnom rodoslovnom metodom, u kombinaciji
sa mnemotehničkim, katastarskim i arhivskim istraživanjem, obuhvaćena su gornjoporečka
sela Rudna Glava, Crnajka, Gornjane i Tanda. Građa se nalazi u etnološkom odeljenju Muzeja u Majdanpeku.
Od izuzetnog naučnog interesa može biti podatak da su ta istraživanja otkrila čitave zaseoke
naseljene vlaškim familijama čije je poreklo starinačko, kao što su, npr. rodovi Stroglovješći, Šćefanješći,
Milanješći, Makulješći, Brdnušonji, Iđitonji, Margitonji, Uršikonji i dr. u Rudnoj Glavi, kod kojih je u
vreme istraživanja još uvek bilo u svežem sećanju bežanje iz nekog mesta u blizini današnjeg Poreča,
zbog zavade s Turcima koje se može datovati u vreme pre Velike seobe Srba u XVII veku. Kada se ovi
dobijeni podaci ukrste sa predanjima zapamćenim u starom Poreču, ova lokalna migracija može se
pomeriti i u XVI vek. Mislimo pritom na vezivanje uzroka iseljavanja iz Banje kod Poreča za mladalačke
podvige Starine Novaka (Baba Novak) u borbi protiv Turaka, koji su ga primorali da ode u hajduke, a
deo stanovnika da izbegne „preko brda“ i skrije se u Rudnoj Glavi.
15) П. Дурлић, Б. Бојковић, Влашка митолошка песма о пореклу зла, стр. 142, стих 2.
16) Aleksandrina Cermanović, Dragoslav Srejović, Leksikon religija i mitova drevne Evrope, Begrad,
1992, kod reči Olimp.
17) Mirčea Elijade, Istorija verovanja i religijskih ideja, knj. II, Beograd, 1991, 212.
306