Paun Es Durlic Rumânjii na zálasku sunca - Româńii în apus de soare

Dragan Jacanović, arheolog, Požarevac
ISPUNJEN DUG PREMA MATERNJEM JEZIKU
Narodna književnost predstavlja dušu jednog naroda, bez čijeg poznavanja i
razumevanja nije moguće shvatiti jedan narod i razumeti njegove običaje i kulturu.
Šta bi ostalo od sumerske, grčke i rimske kulture i kako bismo je rastumačili, da
nam nisu sačuvani zapisi Epa o Gilgamešu, Ilijade, Odiseje, Enejide, mitoloških priča
o bogovima, grčkih tragedija, Ezopovih basni, latinskih sentencija... Ovom aspektu
vlaške kulture skoro i da nije posvećivana pažnja, već su teme istraživanja uglavnom
bile manifestacione pojave, koje su same po sebi bile interesantne i beskrajno
raskošne, ali nedovoljne za razumevanje same suštine vlaškog bića. Ogromna većina
istraživača živela je i radila sa predubeđenjem da Vlasi i nemaju književnost.
Paun Es Durlić je jedan od retkih naših etnologa, možda i jedini, koji je rođen
i koji živi i radi u samom središtu vlaškog etničkog prostora u istočnoj Srbiji. Sliv
Porečke reke je praiskonski prostor koji ovenčava Đerdap, Miroč, Deli Jovan, Krš i
Kučajske planine i koji je iznedrio Lepenski Vir i Rudnu Glavu, dve temeljne tačke
evropske civilizacije i kulture. To je kraj gde su još uvek žive priče o zmajevima,
Muma Paduri i Vili Ravijojli, o Marku Kraljeviću i Milošu Obiliću, čiji su tragovi do
danas ostali u brojnim toponimima.
Prve reči koje je Paun čuo i sa kojima je progovorio bile su na vlaškom jeziku.
Njemu je to bio maternji jezik, kojim ga je naučila majka Gergina, koja je bila živo
oličenje one Velike Majke, koja nije samo da rađa, već da detetu da dušu i duh i da
mu ulije ljubav i veru u život, pravdu, poštenje i ljubav. Zbog toga je autor ove knjige
za moto uzeo njenu misao: „Kad umre čovek čije priče niko ne zapiše, to je kao kad
spališ hiljadu nepročitanih knjiga.“
Strpljivim i dugotrajnim radom Paun Es Durlić je otkrio poslednje Orfeje
Balkana, koji su uz zvuke violine i uz jednu praiskonsku melodiju pevali jako duge
pesme koje nisu služile samo da zabave, ili prekrate duge zimske noći. Te pesme
osobenog ritma govore o mitskim junacima, o redu i poretku i na nebu i na zemlji,
o stvaranju sveta, o dobru i zlu, kao i svi drugi veliki mitovi. Samo kao istraživač
koji vlašku kulturu poznaje iznutra i koju duboko nosi i oseća u sebi, Paun je uspeo
da pronađe raskovnik travu, otvori ženama dušu i razveže jezik, pa da mu satima i
satima kazivaju pesme, bajalice, priče... On je poslušao savet majke Gergine i sva ta
pevanja i kazivanja, sam i sa saradnicima prvo snimio, a onda brižljivo zapisivao reč
po reč, glas po glas, čak i poluglas. Rezultat tog višedecenijskog rada je ova knjiga
koja ima mitsko-poetski naslov „VLASI NA ZALASKU SUNCA“. Iako je on višeznačan,
čini mi se da on daje osnovnu poruku vlaške kulture: „Ne idi za vodom jer se ona
ne vraća, već idi za Suncem, jer se ponovo rađa.“ Ovom knjigom Paun Es Durlić je
vratio među žive brojne kazivače i pevače, koji su davno prešli onu tananu nit koja
deli svet živih od sveta mrtvih.
U prvom delu knjige autor donosi čitave rukoveti predivnih lirskih pesama,
koje su uglavnom pevale devojke i koje oslikavaju svu veličinu, toplinu i lepotu devojačke
ljubavi, kao i svu težinu kletve devojačke. U tim pesmama momak i devojka
337