Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

655
Gottfried Benn, zelf arts, schreef vertwijfeld over het droevige lot van de oude mens
een cynisch gedicht ‘De dokter’, waarin onder andere de volgende regels staan:
Je spreekt van ziel - wat is die ziel van jullie?
Als 's nachts de oude vrouw haar bed volkakt
de oud man zijn slappe dijen volsmeert,
en jullie lepelt vreten in hun darmen,
dacht je, dat dan sterren van geluk
wegsmolten?
De meest dodelijke diagnose van de ouderdom die ik ken is die van Max Frisch in
zijn dagboek. Deze flitsende notities zijn meer een sociaal-psychologische dan een
medische diagnose. Het gaat hem vooral om het gedrag en de overwegingen en het
taalgebruik van de oudere (door hem ‘de getekende’ genoemd). Dat gedrag, dat vol
verdringing, leugens, grootspraak, angsten en komedie zit, begint al vroeg. Omstreeks
het veertigste jaar begint volgens Frisch het stadium van de voor-seniliteit, waarin
de voor-getekenden zich voor het eerst bewust worden dat ze oud zijn. Het is
verleidelijk Frisch steeds maar weer te citeren, omdat zijn observaties zo juist en
onthullend zijn. Zoals deze bijvoorbeeld: ‘Een tijdlang is het mogelijk zich een rad
voor ogen te draaien. Merken de anderen gaandeweg iemands aftakeling op, dan
laten ze dat de persoon in kwestie meestal niet blijken, integendeel: zij sporen op
alle mogelijke manieren tot zelfmisleiding aan (verjaardagstoespraken, verkiezing
tot erepresident enzovoort) ten dele uit medelijden, ten dele omdat omgaan met een
getekende gemakkelijker is zolang deze genoodzaakt is zijn vergrijzing te verhelen.
Komt hij op zekere dag niet meer om de bekentenis heen dat hij een oude man wordt
- wat hij al jaren is - dan zal hij ontdekken dat hij niemand met zijn bekentenis verrast;
het doet alleen maar pijnlijk aan.’ Een andere fraaie notitie van Frisch is deze: ‘De
getekende komt steeds vaker voor het aanbreken van de dag wakker - het uur dat de
terechtstellingen plaatsvinden - hij wordt wakker doordat hij totaal niet moe is. Hij
wordt een vroeg opstaander - waarvoor?’ En ik moest aan de oudere Morriën denken
bij de notitie: ‘De getekende ziet meer begerenswaardige vrouwen dan vroeger.
Daarbij wisselt hij meerdere malen per dag van object van zijn vervoering. Hij zit
niet meer vast aan een bepaald type. Neiging tot het pan-erotische (Vroeg tot laat
stadium). Het aantal vrouwen dat hem in vervoering brengt, is omgekeerd evenredig
aan zijn reële kansen.’
Tirade. Jaargang 47