Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

47
Marion is ervan overtuigd dat deze dans, eenmaal geleerd, slechts ellende zal brengen;
toch is zij er aan verslaafd en zoekt zij haar hele leven naar de passen en naar hetzelfde
ritme als Daniel. Dit verlangen, deze aantrekking en afstoting beheerst het hele boek.
Waarom vertel ik over deze roman? Omdat het boek niet één verhaal bevat, maar
negentien. Het boek is opgedeeld in negentien, tamelijk korte hoofdstukken, die titels
hebben als: ‘het verhaal van de makelaar’; ‘het verhaal van de Indische dame’; ‘het
verhaal van de leraar’ enzovoorts.
Negentien verhalen: het lijkt meer dan voldoende, maar toch missen we nog twee
verhalen. Van allerlei mensen krijgen wij delen van de liefdesgeschiedenis te horen,
vanaf de kindertijd in 1892 tot en met de dood van de geliefden in ongeveer 1926,
maar nooit, tergend nooit, komen de twee minnaars zelf aan het woord. Onzekerheid
troef. Wat weten wij, lezers van de twee verliefde hoofdpersonen? Zijn ze eigenlijk
wel op elkaar verliefd of zijn ze eerder bang voor elkaar? Wat weten wij van hun
hartstocht voor de dans? De vertellers van de verhalen geven hun eigen versie, zij
zijn buitenstaanders. Hoe eindigen hun verhalen? Met een vraag. ‘Was hier een te
grote tegenstelling? Wat kon de reden zijn? Wat anders dan de liefde met haar
mysteries.’; ‘Wij mensen, al menen wij nog zo wijs te zijn, wat begrijpen wij van de
liefde?’; ‘Ach, de liefde, laten we er maar niet van spreken.’; ‘er moest iets diepers
achter zitten, maar dat zal voor ons wel verborgen blijven zo lang we leven. We
kennen niet eens alles wat er in ons eigen hart verborgen ligt.’ Laat die twee zelf de
geschiedenis van hun liefde vertellen, denk je, maar dat gebeurt niet. Er is geen
zekerheid. Er blijven raadsels als in het leven. De alwetende verteller (die Van
Schendel in eerdere romans toch was) is nergens te bekennen.
Twee mensen die elkaar niet kunnen benaderen. Van Twee Conincskinderen tot
en met Hokwerda's kind heeft dit thema ontroerd en het zal blijven ontroeren. De
liefde verslijt nooit, ook niet in de literatuur, mits de vorm overrompelt. Juist.
Sentimentaliteit, melancholie: je accepteert het dank zij de vorm. Literatuur valt te
waarderen dank zij verbluffende techniek en briljant taalvermogen.
Alle vertellers praten en oordelen niet alleen over het danspaar maar ook over
andere personages. Als lezer beoordeel je evenzeer, maar vertrouw je teveel op de
een, dan beoordeel je het karakter van anderen mogelijk verkeerd. Dat geeft
verrassende wendingen. De een blijkt veel aardiger, de ander juist minder betrouwbaar
enzovoort. Met terugwerkende kracht wordt dan ook het karakter van de verteller
juister bepaald.
Tirade. Jaargang 47