Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

149
bijl hadden geroken; nog onlangs hun niese, heur knul wegens spienoze hoog laten
gaan, die nu in de tofes d'r haaie drukkerd zaten op te knappen.’
Brusse somt hier allerlei criminele ‘beroepen’ op die wij niet meer kennen, in een
taal die grotendeels verloren is gegaan.
Reïncarnatie
Betekent de ondergang van het Bargoens als sociolect nu ook dat deze geheimtaal
helemaal verdwenen is? Nee, gelukkig niet. Het Bargoens mag dan zijn verscheiden
als specifieke groepstaal, delen van de woordenschat zijn gereïncarneerd in de platte
taal, de straattaal, de volkstaal van met name de grote steden. Dit heeft te maken met
een andere grote sociale ontwikkeling in de 20ste eeuw, bijna net zo ingrijpend als
het wegvallen van het arme proletariaat. Ik heb het over de sociale omwentelingen
in de jaren zestig. De omstandigheden zijn bekend: de jeugd keerde zich feller dan
ooit tegen de oudere generatie, de normen en waarden gingen op de helling, alles
moest anders. Een en ander uitte zich ook in het taalgebruik, dat vrijer en minder
officieel werd. ‘De jongere generatie’, schrijft de Utrechtse taalkundige Nicoline van
der Sijs ergens, ‘keerde zich tegen het verzorgde en gekunstelde taalgebruik van de
oudere generatie. Er kwam een grote tolerantie voor verschillen in uitspraak en
woordkeus, voor informeel taalgebruik en voor het gebruik van dialect. Het verschil
tussen spreektaal en schrijftaal werd kleiner.’
Het Bargoens liftte mee in deze beweging. De taal van de onderste klasse kwam
voorzichtig bovengronds. De goegemeente vond het niet langer plat en ongepast om
link te gebruiken voor ‘gevaarlijk’, lef voor ‘moed’ of jatten voor ‘stelen’. Op radio
en televisie maakten cabaretiers furore die plat-Haags spraken, plat-Utrechts,
plat-Rotterdams en natuurlijk plat-Amsterdams, een stadstaal die het al vanaf het
begin van de 20ste eeuw goed had gedaan in het cabaret. In de jeugdbladen van de
jaren zestig kwam je woorden tegen die eerder nauwelijks op papier hadden gestaan,
woorden die vervolgens traag doorsijpelden naar de gevestigde kranten, de
tijdschriften en uiteindelijk zelfs naar de woordenboeken.
Asjemenou
Dit hele proces heeft enkele decennia geduurd. Toen Geert van Oorschot in 1974
‘Over het bargoens’ toevoegde aan zijn lijstje van onderwerpen die in Tirade ter
sprake zouden kunnen komen, was dit proces nog in volle gang. Het zal wel geen
toeval zijn dat in datzelfde jaar de tweede, herziene en ver-
Tirade. Jaargang 47