Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

659
het creatieve proces te vertragen rest hem niet meer. Het lot dat hem wacht, binnen
tien of twintig jaar dood te zijn, geeft aan het schrijverschap iets dramatisch, zoals
de laatste brief van een ter dood veroordeelde dat is. In de laatste fase verandert zijn
blik op de wereld. Hij wil alles nauwkeurig zien, alle details wil hij registreren. Angst
of schaamte om alles op te schrijven, ook wat in de ogen van de wereld verwerpelijk
is, heeft hij niet. Hij heeft als oudere iets van een bohémien, die lak heeft aan
conventies en de publieke opinie. Vanuit de marge kan hij de maatschappij met zijn
schrijven bestoken. Als een King Lear legt hij alle schroom af. Beter dan welke
jongere schrijver weet hij dat de dood de waarheid van het leven is. Dat besef van
begrenzing doet hem het leven anders zien, illusies worden ontmaskerd en andere
perspectieven doemen op. Het leven zoals hij dat geleefd heeft rolt aan zijn geestesoog
voorbij. Vooral de kinderjaren, een goudmijn voor de schrijver, komen terug bij het
oud worden. Hij doorziet met zijn levenservaring beter dan ooit welk spel met hem
als kind gespeeld werd. Allerlei herinneringen, de goede en de slechte, komen weer
boven.
Als oudere schrijver herken ik mijzelf in het spelende, argeloze kind dat ik was
en ik wil dat levensgevoel in mijn schrijven weer oproepen, zo authentiek mogelijk.
Niet bewerkt, verbogen en verborgen door middel van fictie, maar recht voor zijn
raap, in autobiografische vorm. Het is opmerkelijk hoezeer oudere schrijvers als
Valéry, Léautaud en Tolstoj, weerstand krijgen tegen verzinsels, de roman als genre
afwijzen en de voorkeur geven aan essay en poëzie, zoals oudere lezers vaak geen
romans meer kunnen lezen en de voorkeur geven aan biografieën, autobiografieën
en dagboeken.
Simone de Beauvoir stelt het voor als een zwakte van de oudere mens. François
Mauriac meent dat de oudere schrijver niet meer in staat is zijn romanfiguren
spelruimte te geven: zij zitten gevangen in het versteende en onwrikbare blok van
zijn verleden en van de dood, die naderend steeds aanwezig is. We leven niet meer
naar de toekomst, schrijft Beauvoir, en daarom kunnen we ook romanfiguren geen
toekomst meer geven.
Ik denk dat er iets anders aan de hand is. Je toevlucht nemen tot fictie, met veel
fantasie en omhaal van woorden een verhaal verzinnen, is niet bij uitstek een vorm
van kracht. Het is dikwijls een gemakkelijke manier om iets te maken wat het publiek
graag leest, en aan jezelf te ontsnappen.
De oudere schrijver (en lezer), oog in oog met de dood, ontdekt de verpletterende
waarheid van zijn leven. Hij wil na alle zijwegen, die hij in de loop van zijn
schrijverscarrière heeft ingeslagen, na alle dromen die hij gedroomd heeft, eindelijk
rechtstreeks getuigen van die waarheid. De fictie is
Tirade. Jaargang 47