Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

84
Zuidoost-Azië weer terug zou krijgen, om het land een sterke noorderbuur van
Frankrijk te maken. In augustus 1816 nam daarom een Nederlandse
commissie-generaal bestaande uit C. Th. Elout, schout-bij-nacht A.A. Buyskens en
G.A.G.Ph. baron van der Capellen (de laatste was tevens gouverneur-generaal) het
bestuur over Indië weer in handen.
De in 1778 te Utrecht geboren Van der Capellen was tijdens zijn studie aan de
universiteiten van Utrecht en Göttingen ondermeer beïnvloed door de werken van
Abbé Raynal. De laatste had in zijn beroemde Histoire philosophique et politique
des établissements et du commerce des Européens dans les deux Indes (1770) de
duistere kanten van het kolonialisme belicht, in het eerste deel ook nadrukkelijk
aandacht geschonken aan het Nederlandse optreden op de Molukken en een meer
verlicht koloniaal beleid gepropageerd. Niet dat Van der Capellen hierdoor nu een
radicale hervormer was geworden. In januari 1815 rapporteerde hij reeds aan koning
Willem I dat, ‘hoe zeer men ook van de noodzakelijkheid der invoering van liberale
principes in de Oost-indische Colonien moge overtuigd zijn, (...) men met de grootste
omzigtigheid zal moeten te werk gaan en zich vooral niet door theorien laten
wegsleepen, voor de toepassing van welke het tijdstip nog niet daar is, of de menschen
nog niet vatbaar zijn’. Deze uitspraak was voor de koning geruststellend genoeg
geweest om Van der Capellen te benoemen tot een van de commissarissen-generaal.
Eenmaal in Indië bleef Van der Capellen een tegenstander van een liberalisering
van het economische leven in de kolonie. ‘Hetgeen op eenen afstand van meer dan
3000 mijlen, in sommige zaken, voor liberaal gehouden wordt, in de toepassing hier
ter plaatse, hoogst illiberaal zoude worden’, aldus merkte hij op. Het koloniale
gouvernement had de plicht de inheemse bevolking te beschermen, zowel tegen
plaatselijke potentaten als tegen Europese ondernemers. Hoewel het liberale
regeringsreglement van december 1818 het koloniale gouvernement verplichtte de
vestiging van Europese plantage-ondernemers in Indië te bevorderen, probeerde Van
der Capellen de laatstgenoemden op allerlei manieren dwars te zitten. In zijn ogen
waren zij niets meer dan ‘eene parasite plant, die zich langs duistere en kronkelende
wegen strengelt, rondom de inlandsche bevolking, haar knelt en belemmert in haren
groei’.
In ieder geval moesten ook de Europese landbouwondernemingen in de Javaanse
Vorstenlanden het ontgelden. Hier huurden Europeanen en Chinezen landerijen,
respectievelijk van de vorsten en van verschillende inheemse ambtenaren die in grond
(ofte wel ‘apanages’) werden uitbetaald. De Euro-
Tirade. Jaargang 47