Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

104
in vroegere tijden - vaak in de scheerwinkel. Het pregnante taalgebruik dat
stadsmensen gebruiken als ze met elkaar de politiek, de cultuur en de mensheid
doornemen, is in die dorpsscheerwinkel vervangen door gehakkel in dialect, meest
in korte, halfaffe zinnen. Terwijl de stadsbewoner de nieuwste opera's bezoekt, gaat
de dorpsbewoner vroeg naar bed en zwelt eenmaal per jaar zijn borst van trots als
de plaatselijke toneelvereniging haar uitvoering geeft.
Het zíjn verschillen, maar het zijn geen inhoudelijke verschillen.
Het genre van de streekroman kwam rond het midden van de negentiende eeuw sterk
op. Het platteland verstedelijkte, het stadsproletariaat groeide, en onder invloed van
wetenschappelijke en technische ontwikkelingen werd er steeds liberaler en
vrijmoediger gedacht over normen en waarden, over politiek, over religie. De enige
plek waar mensen nog onbekommerd en nauwelijks aangeraakt door veranderende
opvattingen over God en de functie van godsdienst konden praten, was het platteland.
Streekromans waren religieuzer dan de romans waarin het grotestadsleven werd
beschreven, maar dat hoefde de stadse lezers niet te hinderen, stelde Conrad Busken
Huet in 1875 in een artikel over de dorpsvertelling in Litterarische Fantasien en
Kritieken vast. De helden en heldinnen van de dorpsvertelling waren zonder
uitzondering vroom, ‘maar vroom op zulke wijze dat de kinderen der 19e eeuw er
zich niet aan ergeren, omdat zij gevoelen dat de zaak buiten hen omgaat en zij er
door in hun geheel gelaten worden’. Het waren immers maar boeren die zo vroom
waren en in hun eigen taal die waarheden onder woorden brachten die moderne,
stadse lezers zelf allang niet meer geloofden of zo zouden durven uitspreken. Dat
soort vroomheid was wel aardig, schilderachtig zelfs, maar het hoorde thuis op het
platteland, ver van de grote stad.
Busken Huet waardeerde de dorpsvertelling wel. Hij begreep de populariteit van
het genre ‘in onzen demokratischen tijd’, en wees erop dat de dorpsvertelling een
speculatie was op het geloof van stadsmensen (de lezende wereld) aan de
onbedorvenheid van het boerendom. ‘De boer gevoelt even diep als de stedeling,
maar in zijne wijze van zich uit te drukken is, ten gevolge van zijn eenzelviger leven,
somtijds iets zinrijks en naïefs, dat in de straten der stad, waar zoo veel meer afleiding
gevonden wordt en het leven eene zoo veel ingewikkelder zaak is, verloren gaat.’
De algemene literatuur was ‘ontegenzeggelijk’ niet verarmd door de aandacht
voor het schilderachtige en dichterlijke in het buitenleven, maar ‘boeren blijven
boeren, en zoo men ze gaf gelijk ze zijn, zou het dorp voor de
Tirade. Jaargang 47