Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

108
Er is nog een onontbeerlijk element: dit soort verhalen zijn echt gebeurd, zoals de
verhalen die de mannen in de scheerwinkel vertellen ook altijd echt gebeurd lijken
te zijn. Schimmels voor de koets is een boek dat voor een groot deel op waarheid
berustte. In het voorwoord (met de wervende titel Lees dit eerst!) schreef Nienke
van Hichtum dat ze het verhaal gehoord had van een jongen die ze uit haar jeugd
kende. Hij woonde net als zij op een dorp in het noorden van Friesland, was naar
Amsterdam verhuisd om vooruit te komen in de wereld, en hij was daarin heel goed
geslaagd. Ze hechtte kennelijk aan die historische achtergrond van het boek, zoals
ze er ook aan hechtte de mensen zoveel mogelijk op hun eigen manier te laten spreken.
Voluit Fries kon natuurlijk niet, maar ze gebruikte de typisch Friese woordschikking
waarbij iemand in de derde persoon wordt aangesproken, en stopte veel Friese
woorden en uitdrukkingen in haar tekst. In haar voorwoord noemde ze ook Friese
schrijvers aan wie ze verhalen en historische gegevens had ontleend, zoals een
folkloristisch verhaal over de manier waarop de 1 april-herdenking in 1872
(driehonderd jaar na de overwinning van de Watergeuzen op Alva bij Den Briel) op
een Fries dorp gevierd werd, heel hilarisch en geestig, en ongetwijfeld
waarheidsgetrouw.
Schimmels voor de koets is een streekroman met boeren en dialect en veel Friese
weetjes en oude rijmpjes, maar het is géén folkloreboek en dat komt omdat Nienke
van Hichtums aandacht toch vooral op de psychologische ontwikkeling van de jonge
Sjoerd is gericht, op zijn verhouding met zijn familie, en zijn overgang naar het leven
in de stad. Daar vindt hij uiteindelijk zijn weg ook, al trouwt hij met een Fries meisje,
dat wel in Amsterdam woont, maar ‘helendal geen Amsterdamse kunsten en
aanstellerij’ heeft, zoals Sjoerds moeder, die vanuit Friesland wel een groot
wantrouwen tegen de grote stad blijft koesteren, tot haar opluchting merkt.
Nienke van Hichtum wilde met haar Friese boeken haar lezers iets bijbrengen en
daar hoorde bij dat ze zich goed documenteerde. Die aanpak paste ze bij al haar
boeken toe. Haar eerste boek dat in Friesland speelde, Afke's Tiental uit 1903, was
gebaseerd op het leven en de verhalen van het gezin waaruit haar dienstmeisje kwam.
Jelle van Sipke-Froukjes speelde op het dorp waar Nienke van Hichtum zelf was
opgegroeid en stond vol autobiografische details, en haar laatste boek Drie van de
Oude Plaats was zelfs in eerste instantie geschreven door de vrouw die als het meisje
Aaike in het verhaal voorkwam.
Ze schreef haar boeken met een serieuze bedoeling, maar de documentaire waarde
kwam toch op de tweede plaats. Het ging haar er in de eerste
Tirade. Jaargang 47