Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

Vrijmoedige gedachten
86
Na het vertrek van Van der Capellen in 1826 maakte Doornik de balans op van diens
bestuur van de kolonie en publiceerde deze onder de titel Vrijmoedige Gedachten in
een boek van 314 pagina's dat in dat jaar in Amsterdam zou verschijnen. Het boek
droeg hij op aan de voormalige resident van Jogjakarta en Soerakarta, Nahuys van
Burgst, degene die in zijn gebieden het huren van land door Europeanen had
aangemoedigd. Het is eigenlijk een pamflet, maar door de vele uitweidingen en
herhalingen is het karakter van een vlugschrift deels verloren. Uit het boek blijkt dat
Doornik tot in detail op de hoogte is van de politieke toestand in Nederlands Indië.
En dat is niet verwonderlijk. Hij was een ‘gezocht geneesheer te Batavia’ en mede
door zijn medische praktijk een notabel geworden; hij kende ‘iedereen’. Hij was ook
een alom gewaardeerd spreker bij de bijeenkomsten van het Bataviaasch Genootschap
van Kunsten en Wetenschappen, waar hij op 25 mei 1826 ‘Politieke en Philosophische
beschouwingen over alle Koloniën des Aardbols’ hield. 11 Hij was bovendien in 1826
door Commissaris Generaal Leonard du Bus de Gisignies benoemd tot lid van de
‘Hoofdcommissie van Landbouw’, die tot taak had een rapport uit te brengen ‘over
het zoo veelmalen behandeld, verdedigd en bestreden onderwerp aangaande eene
kolonisatie op Java: in hoeverre een zoodanige kolonisatie kan worden aangenomen,
en op welke gronden, voorwaarden en voorschriften dezen zoude kunnen worden
tot stand gebragt’. Hij werd dus ook door de overheid als een ‘koloniale deskundige’
beschouwd. 12
Doornik vergelijkt in zijn boek de politieke werkelijkheid van eind 1825 met de
uitgangspunten voor het koloniale bestuur zoals neergelegd in allereerst de Publicatie
van 19 augustus 1816 ‘houdende kennisgeving van het aanvaarden van het bestuur
door Commissarissen Generaal, alsmede door den Gouverneur Generaal van
Nederlandsch Indië’ en in de tweede plaats het ‘Reglement op het beleid van de
Regering, het Justitiewezen, de Culture en den Handel in 's Lands Aziatische
Bezittingen’ van 1818. Doornik was het met deze formuleringen van de koloniale
principes volledig eens. In de Publicatie van 1816 viel te lezen dat ‘regtvaardig,
billijk, mild en doelmatig tot bevordering van algemeen en bijzonder belang ... de
beginselen (waren), welke Ons leiden moeten’. Verder zegde ‘Zijne Majesteit deszelfs
vaderlijke bescherming’ toe ‘aan allen, zonder uitzondering’, die onder Zijn gebied
leven’. 13 Cruciaal in het regeringsreglement van 1818 waren voor Doornik de artikelen
106 en 107, waarin de Indische regering werd verplicht ‘door alle middelen binnen
haar bereik den landbouw’ aan te moedigen, onder
Tirade. Jaargang 47