Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

658
nasie en de pil van Drion (opgeruimd staat netjes) en dat er in de kranten een verwarde
polemiek is over generaties en over alles wat hen scheidt.
Wat een contrast tussen deze sterk utilitaire en economische houding ten opzichte
van de ouderdom, en die van Plato. In diens opvatting is de mens pas vanaf
vijftigjarige leeftijd in staat de waarheid te bevatten en geschikt om de staat te regeren.
De achteruitgang van het lichaam tast de ziel niet aan. Integendeel, het geestesleven
wordt in de ouderdom vrijer. Plato komt tot de conclusie: ‘De oudsten moeten bevelen,
de jongeren gehoorzamen.’
Simone de Beauvoir toont in La vieillesse hoe de houding van schrijvers ten
opzichte van de ouderdom in de loop de eeuwen voortdurend pendelt tussen die
verheerlijking en die verguizing van de ouderdom. Van een uniform beeld in de
literatuur is geen sprake. Maar haar eigen opvatting over de oudere schrijver is zonder
meer negatief. Hoge leeftijd is, uitzonderingen daargelaten, volgens haar niet
bevorderlijk voor literaire schepping. Ze citeert ter adstructie haar mening de woorden
van Berenson: ‘Wat je na je zestigste schrijft is niet veel beter dan thee van telkens
dezelfde blaren.’ Haar beeld over de oudere schrijver is wellicht bepaald werd door
haar vriend Sartre, die suf en verdoofd door alle medicamenten en drugs een totaal
uitgebluste indruk maakte en steeds meer een herhaling van zichzelf was.
Haar negatieve oordeel over de oudere schrijver hangt nauw samen met haar
opvatting van wat schrijven voor haar in essentie is: voorkeur voor het imaginaire
en tevens wil tot mededelen. Wie de bestaande wereld wil vervangen door een
verzonnen wereld, aldus Beauvoir, moet de bestaande wereld agressief terugwijzen.
Wie wil mededelen en communiceren, interesseert zich voor die bestaande wereld.
Schrijven impliceert dus een spanning tussen afwijzing van de wereld en een zekere
toenadering tot de mensen. Deze precaire positie vereist, aldus Beauvoir, passie en
kracht van de schrijver, en die passie en kracht mist juist de oudere mens. Er is gevaar
voor herhaling bij een oudere schrijver en gebrek aan echte inspiratie. De bron waaruit
vroeger geput werd is volgens haar opgedroogd.
Er is heel wat af te dingen op Beauvoirs opvattingen over het schrijverschap. Ik
denk dat de maatschappelijke positie en de psychische instelling van de oudere
schrijver hem juist bij uitstek geschikt maakt om de bestaande wereld agressief terug
te wijzen. Ouderdom verschaft de schrijver een grote vrijheid, veel groter dan hij
ooit in zijn leven gehad heeft. Knellende banden van maatschappelijke plichten kan
hij verbreken. De noodzaak om zich een positie in de literaire wereld te verwerven,
zoals dat voor jongere schrijvers geldt, heeft hij niet meer. Het is nu alles of niets.
Veel tijd om te schrijven en
Tirade. Jaargang 47