Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

656
Maar er is een positiever beeld over ouderdom te geven. Ja, het is mogelijk om in
navolging van Elias Canetti een ‘Lob des Alters’ te schrijven.
We moeten goed beseffen dat een ideale leeftijd niet bestaat. Een cultuur waarin
de jeugd geïdealiseerd wordt, zoals dat in nazi-Duitsland gebeurde, is even verfoeilijk
als de Chinese mandarijnencultuur waarin de ouderdom op een voetstuk staat.
De vraag is wat men in het leven het belangrijks te vindt. Wie mensenkennis en
levenservaring hoog aanslaat, zal vanzelf de ouderdom de voorkeur geven. Een
oudere heeft zichzelf en anderen in allerlei situaties kunnen testen en doet daar zijn
voordeel mee. Wat een uitdaging is de herinnering niet, opgebouwd uit reeksen
indrukken en ervaringen? Wat een rijkdom aan beelden, aan nuances!
Pas in de ouderdom is het mogelijk, aldus Canetti, om de morele wetten en geboden,
die met de moedermelk ingedronken zijn, te verifiëren of te falsifiëren. Wat is een
mens waard, die dat proces niet of maar ten dele doorlopen heeft?
Een van de grootste voordelen van de ouderdom vind ik dat nuttige kennis
onbelangrijker wordt. Er is alleen nieuwsgierigheid. Die instelling heeft iets, vind
ik, van het avontuurlijke en vrijblijvende van het fundamentele onderzoek van de
theorie der natuur- en wiskunde. Juist omdat toepasbaarheid niet telt, is er een grote
vrijheid en is alles mogelijk. De dingen betekenen alleen nog maar zichzelf. Aan de
woorden, die men gebruikt om over de werkelijkheid te spreken, worden de hoogste
eisen gesteld. Verbloeming, retoriek en verfraaiing worden ontmaskerd. Een weldadige
soberheid overheerst. Er is, zoals in het proza van Alberts en de poëzie van Kouwenaar
veel wit in de tekst, omdat er het besef is dat bepaalde dingen niet te verwoorden
zijn en alleen gesuggereerd kunnen worden.
Canetti beweert terecht dat voor de oudere de kostbaarheid van het leven toeneemt.
Niet zozeer omdat de jaren die resten geringer in aantal worden, maar omdat men
door ervaringen in ziekte geleerd heeft wat het betekent om te leven.
Heeft de wijze waarop we over leeftijd, met name over ouderdom denken directe
gevolgen voor onze opvattingen over literatuur?
Nu ik nadenk over de relatie tussen schrijverschap en leeftijd, moet ik tot mijn
verrassing toegeven dat mijn beeld en oordeel over favoriete schrijvers vaak
onlosmakelijk vast zit aan een bepaalde leeftijd. Hoe die beeldvorming tot stand
komt, is niet altijd zo gemakkelijk aan te geven. Het heeft iets te
Tirade. Jaargang 47