Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

645
licht op dezelfde wijze behandelde als tonen. Met de ontwikkeling van klankvelden
en klankkleuren, verkreeg hij, door kleurwisselingen in variabele sterkte en verdichting
over verschillende stemmen te verdelen en ze in een muzikaal logische volgorde te
rangschikken, een nieuw, aan de toonhoogte-melodie gelijkwaardig expressiemiddel.
En wat de muzikale textuur betreft, vond hij voor het mechanisme van spanning en
ontspanning, in ritmische patronen een vervanging voor de oude
dissonant-consonantoplossing.
Escher kon zich niet vinden in Schönbergs ideeën. Hij voerde een strijd tegen de
‘atonaliteit, zoals door Schönberg en zijn navolgers wordt toegepast’; zijn eigen werk
kwam tot stand vanuit de harmonische tonaliteit. Hij betwistte dat Schönbergs begrip
‘Klangfarbenmelodie’ gelijkwaardig zou zijn aan psychofysisch waarneembare
melismen, motieven en thema's, die gebaseerd zijn op de intervalpatronen zoals de
grote drieklank en het besef van het octaaf. ‘Atonaliteit levert samenklanken en
structuren op, die ons gehoor niet meer kan volgen. We kunnen er geen betekenis
meer aan hechten. Het is een negatief, destructief compositie-principe. De serialiteit
heeft geleid tot de complexiteit van een totale ruis-conceptie. Dat is een denkfout.’
Als docent hedendaagse muziek aan het Amsterdamse Conservatorium en later
als wetenschappelijk hoofdmedewerker aan het Instituut voor Muziekwetenschap in
Utrecht, creëerde Escher een theoretisch kader voor zijn overtuiging dat in het
‘anti-tonale’ componeren het waarnemingsvermogen van het menselijk gehoor werd
overschreden. In zijn polemieken en in verschillende van zijn muziektheoretische
werken spelen bij de bewijsvoering de oren een grote rol. Samen met de
audiofysioloog professor de Boer verkende hij het gehoororgaan, de
ontvangstinstallatie bij uitstek. In dit auditieve labyrint zocht hij een wetenschappelijk
argument voor de noodzaak van een tonale ordening in de muziek zoals die voor
iedereen herkenbaar en verstaanbaar is. Want ‘anti-tonaal is anti-taal’.
‘Muziek ligt in het verlengde van de taal.’ Met deze uitspraak lijkt Escher het
verloop van zijn eigen carrière te schetsen. Tenslotte ontplooide hij zich van dichter
tot toondichter. Zijn eigen geluid fundeerde hij in het tonale idioom en vanuit het
denkproces van het componeren ontwikkelde hij zijn ritmische, polymelodische
muzikale taal. ‘Contrapunt zit mij in het bloed.’
De vocale muziek, zowel zijn koorwerk als het lied, neemt in zijn oeuvre een
aanzienlijke plaats in. Hier ziet men dezelfde volgorde: na de poëzie die
Tirade. Jaargang 47