Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

25
Anja Brachfeld, een alleenstaande dame, mee naar huis genomen. Zij is de bazin, hij
is trouw en dienstbaar, en uit die verhouding groeit een unieke romance. Het lijkt of
Van Maanen zeggen wil dat ongelijkwaardigheid voorwaarde is voor overgave. Na
een zeldzaam mooie opbouw sluit het verhaal af met een bedscène, taal ontbreekt,
zij voerde ‘haar liefkozingen op tot een hoogte die hij niet wilde bereiken, maar hij
was weerloos,’ schrijft de schrijver. Op dat duizelingwekkende moment zien we een
gelukzalige versmelting van verdierlijkte dame en een hond die eindelijk tot
menselijke liefkozingen in staat is.
Het verhaal valt te lezen als een grandioze sneer naar alles dat en iedereen die
binnen zijn grenzen blijft. Was de man gewoon maar de man gebleven die hij was,
dan had hij nooit het ongekende avontuur met Anja beleefd. En ook Anja, die nogal
in haar leven ingesnoerd zat, kiest voor het onbekende door een grens te overschrijden.
De hond in Van Maanen lapt het conventionele, het geijkte aan de laars. Hij zoekt
de weg van het gevaar, van het verbodene ook, want Dr. Dobermann had zichzelf al
sinds lange tijd ‘bepaalde gevoelens’ niet meer toegestaan, uit schuld, uit schaamte
- twee gevoelens waar Van Maanens personages vertrouwd mee zijn.
De idylle tussen Anja Brachfeld en het dier verstoort Van Maanen overigens ook
weer, als een sardonische, oppermachtige god. Hij zal je als lezer niet geven wat je
verwacht, laat staan wat je wenst. Om te beginnen laat hij de Dobermann tijdens het
liefdesspel denken aan een ándere vrouw, een spottend smetje op het volmaakte. Het
slot van het verhaal is werkelijk noodlottig: de hond heeft zijn oude, menselijke
gedaante nog niet aangenomen of hij wordt, om ongeveer drie uur in de nacht, ‘als
een hond’ overreden. Terwijl je juist als lezer zelf hond bent geworden, met vacht
en al, wordt er een eind aan je gemaakt - te laat begrijpend dat je als hond eigenlijk
niets anders kunt verwachten.
Er valt in het oeuvre van Van Maanen een ontwikkeling in de verdierlijking aan te
wijzen. Niet altijd gaat het om een hond, dat zien we hieronder wel, maar de
kenmerken zijn zonder uitzondering honds: trouw, waaks, woest als het moet. In zijn
vroege roman De dierenhater (1960) dient het dier nog als vergelijking, van een
werkelijke metamorfose is nog geen sprake. Een aantal figuren erin hebben namen
als dieren uit een fabel, zoals De Vos, Ras, Rotgans en d'Haese. Centraal in het boek
staat Musa, de vrouw van burgemeester Rotgans én minnares van de verteller van
het verhaal, een journalist. Kort nadat Musa sterft, wordt het dorp een okapi
geschonken, een exem-
Tirade. Jaargang 47