Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

85
peanen en Chinezen verwierven daarbij ook soevereine rechten, waaronder het recht
arbeid in herendienst te laten verrichten door degenen die op hun landgoederen
woonden. De resident van Jogjakarta en Soerakarta, H.G. Nahuys van Burgst,
moedigde hierbij het huren van land door Europeanen aan, dit tot grote tevredenheid
van de sultan van Jogja, die er niet slechter van werd en uit dank de resident bedacht
met een groot landgoed op de flanken van de Merapi - Bedaja - waarvoor deze slechts
een geringe pacht hoefde te betalen.
Voor Van der Capellen was een en ander onacceptabel. Op 6 mei 1823 vaardigde
hij het besluit uit dat bepaalde dat per 31 januari van het volgende jaar ieder
huurcontract zou vervallen. De verhuurders moesten de pacht - die vaak voor jaren
was vooruitbetaald - teruggeven en huurders eventueel schadeloosstellen voor gedane
investeringen. Deze maatregel resulteerde in verbittering alom: bij de pachters die
hun toekomstplannen zagen gedwarsboomd; bij de Jogjase en Solose aristocratie die
het gouvernement hadden vertrouwd, de door hen ontvangen pacht vaak al weer
hadden uitgegeven en nu moesten terugbetalen; en bij degenen die op de landgoederen
woonden en plots weer rijst in plaats van koffie of indigo moesten gaan verbouwen.
Deels waren deze maatregelen ingegeven door economische motieven, maar bij
Van der Capellen, door de Utrechtse historicus Coolhaas eens getypeerd als ‘koloniaal
ethicus avant la lettre’ 10 , stond bij dit alles toch ook de bescherming van de bevolking
tegen willekeur en onderdrukking hoog in het vaandel. Voor deze bescherming
moesten vooral de Nederlandse bestuursambtenaren zorgen. Zo kregen de residenten
nadrukkelijk de taak ‘knevelarijen, geldafpersingen, dwangarbeid, mishandelingen
of willekeurigheden jegens inlanders’ tegen te gaan. Hiernaast moesten deze
ambtenaren nog optreden als voorzitter van de plaatselijk landraad, de landbouw en
nijverheid in hun gewest bevorderen, toezicht houden op het onderhoud van
waterwerken, bruggen en wegen, en waren zij volledig verantwoordelijk voor het
beheer van de gewestelijke financiën. In tegenstelling tot de VOC had de koloniale
staat dus de aspiratie zich op vele terreinen van het maatschappelijke leven te laten
gelden en zich te ontwikkelen als beschermer van de inheemse bevolking.
Economische vrijheid kon de bevolking daarbij niet worden gegeven. Daarvoor was
zij onvoldoende ontwikkeld, terwijl gedwongen cultures de enige wijze waren waarop
het koloniale gouvernement aan voldoende inkomsten kon komen.
Tirade. Jaargang 47