Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

150
meerderde druk van het Bargoens woordenboek van Enno Endt en Lieneke Frerichs
was verschenen, het belangrijkste Bargoense woordenboek van na de Tweede
Wereldoorlog (de eerste druk dateert uit 1970). Endt verzamelde het materiaal voor
dit boek naar eigen zeggen hoofdzakelijk in de jaren vijftig in Amsterdam.
Endt en Frerichs maken een onderscheid tussen ‘echt’ Bargoens en het zogenoemde
AB-slang. Met dit laatste bedoelen zij woorden ‘die door vele ABN-sprekers worden
gebruikt, terwijl zij zich bewust zijn daarmee niet op officieel niveau te spreken; de
term wordt ongeveer gedekt door wat in woordenboeken “gemeenzaam” heet’.
In hun boek vinden we de aanduiding AB-slang bij woorden en uitdrukkingen als
asjemenou, bajes, naar de barrebiesjes gaan, bij gok voor ‘neus’, bij goochem, bij
't zit wel snor en bij schuiven in de betekenis ‘betalen’ (‘en, wat schuift dat?’). Let
wel: je kon dit indertijd wel zeggen, maar sociaal gezien begaf je je hiermee op glad
ijs, want je sprak duidelijk niet ‘op officieel niveau’.
Zijn dit staaltjes van AB-slang, als échte platte taal geeft het Bargoens woordenboek
onder meer heibel, hoteldebotel, hotemetoot, hufter, jennen, joetje, kapotje, kat in 't
bakkie enzovoorts. Voor de goede orde: dit waren woorden en uitdrukkingen die
indertijd in bijna geen enkel woordenboek te vinden waren en kennelijk golden ze
in de tijd dat Endt ze noteerde dus nog als zeer vulgair.
Hoteldebotel als een Bargoens woord, als een woord dat te plat was om op te
nemen in een ‘gewoon’ woordenboek - de opwaartse beweging van de volkstaal is
inmiddels zo ver voortgeschreden dat wij ons daar nu niks meer bij kunnen
voorstellen.
Neuken
Het kan toeval zijn, maar precies in 1974 werd hoteldebotel voor het eerst opgenomen
in het Verklarend handwoordenboek der Nederlandse taal van Koenen. In diezelfde
editie, de zevenentwintigste druk van dit populaire schoolwoordenboek, nam de
lexicograaf J.W. Drewes voor het eerst het woord neuken op, met als voorbeeldzin
‘ze spartelde tegen, maar ik heb haar toch geneukt’. *
In verschillende boeken staat dat het woord neuken op 21 januari 1974 debuteerde
op de Nederlandse televisie, maar hoogstwaarschijnlijk gebeurde dat al eerder. Nooit
echter werd het door zoveel televisiekijkers opgemerkt als die avond, toen presentator
Joop van Tijn het gebruikte in Open en bloot,
* Neuken had al eerder in Koenen gestaan, maar het was geschrapt. Het debuteerde in 1932 in
Koenen, als een Zuid-Nederlands (lees: Vlaams) woord met als betekenissen ‘stompen,
beetnemen, foppen’. De seksuele betekenis, die al sinds 1898 in de Grote Van Dale staat,
werd niet genoemd. In 1952 werd neuken geschrapt, om pas in 1974 terug te keren, nu alleen
in de seksuele betekenis. Overigens dateert die betekenis al zeker uit de 17de eeuw, maar
eeuwenlang bleef zij in de woordenboeken onvermeld.
Tirade. Jaargang 47