Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

38
wereld als arts of jurist werkzaam is, de Toon Tellegens en de Bordewijken. Hij hoeft
geen armzalige grijpstuiver bij te verdienen door zich over andermans werk te buigen
en vervolgens te horen te krijgen dat combinatie van beide beroepen niet betaamt,
zoals Elly de Waard bijvoorbeeld meldde, toen ze ooit over recenserende dichters
of andersom zei dat je niet én advocaat én rechter tegelijk mocht wezen.
Nu dan de hamvraag: is er eigenlijk iets van waar, van die hartekreet van Geert
van Oorschot? Zijn critici werkelijk zo dom en geborneerd en schrijven ze elkaar
na? En over wie had hij het eigenlijk anno 1974? Over Kees Fens en H.A. Gomperts
of over de boekbespreker van het plaatselijke sufferdje? Er zit in Van Oorschots
slogan geen ruimte voor nuance, dat zou de polemische bedoeling natuurlijk ook niet
ten goede komen. Maar daardoor raakt zijn verzuchting ook direct in het gezelschap
van andere slecht gefundeerde opinies, zoals het volkse gemeengoed over politici
‘het zijn allemaal zakkenvullers’ of ‘in iedere Duitser schuilt een politie-agent’. Een
antwoord op de vraag naar de spiekpraktijken van de Nederlandse kritiek zit 'm in
de vraag zelf: als critici naschrijven moet er ook een zijn waarvan men naschrijft.
Ook unisono gezangen komen ergens vandaan.
Ongetwijfeld heb je naschrijvers onder de critici, maar ze verwijzen even
onverbiddelijk naar originele denkers die de toon bepalen. Het verschijnsel verschilt
eigenlijk niet veel van wat in de literatuur zelf ook speelt: er zijn grote,
richtingbepalende auteurs en er zijn schrijvers die daar zo'n beetje achteraan lopen.
Toch is er natuurlijk nog wel iets meer aan de hand dan deze waarheid als een koe.
Ik vermoed dat Van Oorschot met zijn verwijt doelde op een verschijnsel dat ik maar
even ‘kritische stolling’ zal noemen. Na verloop van tijd ontstaat er in de stapels
kritieken en opinies die over boeken en aanverwante kunstprodukten wordt uitgestort,
vaak een soort communis opinio, bijvoorbeeld: Maarten 't Hart is een tweederangs
auteur. Of: de boeken van Nelleke Noordervliet en Tessa de Loo zijn typisch bestemd
voor een vrouwelijk publiek dat geen zeer hoge eisen aan literatuur stelt. Of: Nescio
is de pure schrijver zonder kapsones. Het is bijzonder moeilijk om de vorming van
zulke kritische stollingsvelden te analyseren, je kunt er nauwelijks afzonderlijke
critici voor verantwoordelijk stellen. Maar ze zijn intussen wel prominent zichtbaar,
een soort ijkpunten.
Met een beetje goede wil kun je het ook als een vorm van pre-canonisatie
beschouwen. Critici raken het allengs met elkaar eens over sommige schrijvers. Ze
vinden dat A.F.Th. van der Heijden geweldig over lichamelijke sensaties kan schrijven
maar dat zijn boeken wat aan de dikke kant zijn, ze
Tirade. Jaargang 47