Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

80
zijn Vrijmoedige gedachten. Vrijwel onmiddellijk na de publicatie van dit boek werd
hem de grond in Indië te heet onder de voeten en vertrok hij naar de Verenigde Staten,
waar hij op 3 juni 1837 overleed.
Doornik was niet slechts een gemiddelde arts en auteur van een werk dat het
bestuur van gouverneur-generaal Van der Capellen kritiseerde. Hij bezat een
veelzijdige kennis van de geneeskunde en de geologie. Zijn grote voorbeeld was de
Franse medicus Julien Lamettrie, die de mens beschouwde als een machine, een
zelfbewuste robot die net als de andere dieren leefde in ‘een wereld die zichzelf had
geschapen’. In filosofisch opzicht was Doornik een materialist: leven is chemismus
der natuur. Hij vond dat men wetenschappelijke onderzoekers hoger moet stellen
dan filosofen, dat ‘filosofie haar bekoorlijks en goeds heeft, maar in de eerste plaats
toch slechts als hersenoefening’. Niettemin had hij vrijwel alles gelezen wat Franse,
Engelse en Duitse natuurfilosofen hadden geschreven en uit hun werk koos hij de
meest radicale opvattingen. Hij schreef, onder meer, over de koepokinenting, over
de ‘levenskracht’, over de doelmatigheid in de natuur, over de schedelleer van Gall,
over het magnetisme en over de ‘geschiedenis van het menselijk geslacht’. 4
Ook de vroege negentiende eeuwers wisten dat fossiele planten en dieren van
hogere orde waren naarmate ze in jongere aardlagen waren gevonden. Mede op grond
daarvan waren ‘progressieve’ geleerden als Jacob Doornik, lang voor de geboorte
van Charles Darwin, tot de conclusie gekomen dat de bestaande soorten waren
voortgekomen uit vroegere levensvormen die in de loop van de tijd steeds
ingewikkelder waren geworden. Het was staande op hun schouders dat Darwin een
halve eeuw later zijn Origin of Species kon schrijven.
Al in 1808 had Doornik een Wijsgeerig-natuurkundig onderzoek aangaande den
oorspronkelijken mensch en de oorspronkelijke stammen van deszelfs geslacht
gepubliceerd, waarin ook hij de stelling verdedigde dat ‘de oorspronglijke mensch
tot de familie van den ourang-outang behoort, in zoo verre de laatste hem als
dier-mensch zoo gelijkvormig is’. In 1816 werkte hij in zijn Wijsgeerig-natuurkundige
verhandelingen deze stelling nader uit: ‘de encriniten pentacriniten, ammoniten en
de overige zophyten der voor-wereld [waren] de eerste en oorspronkelijke vormen
geweest, uit welks alle de overige edelere bewerktuigingen door eene opeenvolgende
ontwikkeling ontstaan zijn’. Als Doorniks geschriften over de ontwikkelingstheorie
in een van de grote talen waren verschenen, zou hij waarschijnlijk bekend zijn
gebleven als een van de voorlopers van Jean-Babtiste Lamarck, een wetenschapper
werkzaam
Tirade. Jaargang 47