Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

103
lijk,” klonk een scherpe stem in 't donker. “Of gestolen? Van dat kale stadsvolk kan
je alles verwachten.”’
Drie van de Oude Plaats staat vol met dit soort verhalen, scherpe inkijkjes in een
verstarde Friese dorpsgemeenschap rond 1850. Mooie verhalen, aardig en levendig
opgeschreven. Alles wat een streekroman tot streekroman maakt zit erin: de
dorpsgemeenschap, de standsverschillen en het scherpe besef daarvan, de
afhankelijkheid van de rijke boeren, het zware leven van weduwen en andere mensen
die geen inkomsten meer hebben, het bijgeloof, de angst en afkeer van de stad, de
natuurrampen, stormen, onweer, de besmettelijke ziektes, en als extraatje het
alcoholisme, waaraan Jan Bollema bijna ten onder gaat.
De vraag is, of zo'n verhaal nut heeft. Voor onze literatuur. Het is een rare vraag,
maar zo is de titel van dit stuk nu eenmaal: het nut van de streekroman voor onze
literatuur.
Het nut van Drie van de Oude Plaats is vooral documentair. Lezers worden iets
wijzer van het leven op het platteland in de negentiende eeuw, ze komen veel te
weten over volksgebruiken, over dialecten, over sociale verhoudingen in die tijd.
Omdat de schrijfster een uitstekende vertelster was, is al die informatie in een heel
leesbaar verhaal verwerkt, met levendige personages die interessante ontwikkelingen
doormaken.
Maar het boek is niet literair, heeft geen opvallend taalgebruik, geen bijzondere
structuur. Voor de literatuur heeft dit boek, vrees ik, dus geen nut.
Het zal nog een hele toer zijn om het nut van de streekroman voor de literatuur aan
te wijzen. De streekroman is nooit voor vol aangezien, het is het achterlijke,
kromsprekende zusje van de echte literatuur, al zijn er pogingen ondernomen om
gerenommeerde streekschrijvers als Antoon Coolen, Stijn Streuvels en Herman de
Man te accepteren als weliswaar plattelandse, maar toch wel bijna echte schrijvers.
Het dédain vanuit de stad is altijd immens geweest.
Want hoe verhoudt zich - in de literatuur - de stad ten opzichte van het dorp?
Het café in de grote stad, dat is de scheerwinkel op het dorp. De goede gesprekken
die in literaire romans in café's en koffiehuizen gevoerd worden, zijn in streekromans
de uitwisselingen van dagelijkse roddels. Dat gebeurt in het plaatselijke café, en in
vroegere tijden - streekromans spelen meestal
Tirade. Jaargang 47