Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

Mijn wezen is tot op den grond gespleten
Hoe heel ik wat zóó ver begint:
Wat heeft dit hart zoo diep uiteen gereten
Dat het geen eenigheid ooit vindt?
182
Interessant is dat zelfs critici die haar overgang tot het socialisme betreurden iets
herkenden in de thematiek, die ze later zelf benoemde als de spanning tussen droom
en daad. Verwey schreef: ‘Het is bekend dat HRH aan de strijd van de arbeiders om
een betere maatschappij met mond en pen is gaan deelnemen. Aan die deelname zelf
ontlenen deze gedichten hun wezenlijkheid. Niemand kan arbeiden (...) tenzij hij een
leven vindt waar hij in kan wortelen. Zij vond dáár het hare.’ Hij voegde er aan toe
dat uit de woeligste wijken van het moderne leven een dichteres was gekomen ‘die
ons dat leven doet verstaan’. En Van Deyssel, die gruwde van het socialisme, schreef
diep onder de indruk dat in De nieuwe geboort Roland Holst ‘haar fijnsten arbeid’,
‘de zuiverste poëzie’ had getoond.
Henriette was toen tweeëndertig en werd in toenemende mate in beslag genomen
door politieke beslommeringen en conflicten die tot 1927, toen ze teleurgesteld uit
de Communistische Partij Nederland stapte, zouden duren. Al die jaren bleef ze haar
politieke overtuigingen, teleurstellingen en twijfels uitdragen in poëzie die zich
nauwelijks meer ontwikkelde, maar zo feilloos de vinger aan de pols van de tijdgeest
bleef houden dat de schare van kritiekloze bewonderaars alleen maar groeide. Wat
men bewonderde was niet de schoonheid van haar taal, haar beeldend vermogen,
haar techniek of muzikaliteit, maar haar zeggingskracht en de ontroering die ze
opriep. Naar aanleiding van haar bekendste bundel, De vrouw in het woud (1912),
schreef Bloem aan P.N. van Eijck dat hij er een prop in zijn keel van had gekregen.
En tranen in zijn ogen. ‘Zeker, HRH heeft reusachtige fouten (...) maar die kan zij
zich permitteeren omdat ze zoo'n reusachtige dichteres is.’ Ik vermoed dat Bloem
bedoelde: omdat ze zo'n reusachtige persoonlijkheid is. Altijd bleef ze vooroplopen
in het uitdrukken van wat er leefde in de hoofden en harten van haar tijdgenoten.
Gedurende de Eerste Wereldoorlog werd ze het boegbeeld van anti-militaristen. Ze
schreef gedichten vol hoop over de Russische revolutie, geleid door haar persoonlijke
vrienden Lenin en Trotski, en hartverscheurende verzen over de teleurstellingen die
het communisme onder Stalin bracht. En nog vóór haar openlijke bekering tot het
religieus socialisme spraken haar zoekende godsdienstig geïnspireerde gedichten
gelovigen van elke denominatie aan.
Tirade. Jaargang 47