Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

180
Hoe, zo luidde één van mijn onderzoeksvragen in mijn aan haar gewijde proefschrift,
vallen de ontzagwekkende bewondering voor Roland Holst van haar tijdgenoten, de
onuitwisbare indruk die zij als persoonlijkheid heeft gemaakt en de voor Nederlandse
begrippen uitzonderlijke roem die zij oogstte te verklaren? Sötemann had hier geen
antwoord op, al geeft de door hem geciteerde uitspraak van Bloem wel een indicatie.
Mijn verklaring is dat Henriette Roland Holst haar immense populariteit als
dichteres dankte aan het feilloze gevoel voor de tijdgeest dat al sinds haar debuut in
De Nieuwe Gids in juni 1893 uit haar gedichten sprak. Eerder - of laten we zeggen
uitdrukkelijker - dan haar leermeesters en vrienden Albert Verwey en Herman Gorter
maakte zij de ommezwaai van de pure l'art pour l'art-lyriek van Tachtig naar de
inhoudelijke, op gedachten stoelende poëzie die in de loop van de jaren negentig in
zwang zou raken. De ontvangst van haar eerste gepubliceerde werk, waarin ze
overduidelijk allerlei nieuwe ideeen van Verwey en Gorter op nogal eclectische wijze
had verwerkt. was juichend. Het leek erop dat de nieuwe stroming in de poëzie door
haar werd geïnitieerd. Nadat ze de zes sonnetten waarmee ze wilde debuteren onder
haar meisjesnaam Henriette van der Schalk aan het tijdschrift van de Tachtigers had
toegestuurd, ontving ze van redacteur Willem Kloos een briefje met deze tekst:
Mejuffrouw,
Ik moet beginnen met u mijn excuses te maken. Excuses dat ik het woord
tot u durf te richten. Neen, laat mij geen excuses maken, laat mij maar
dadelijk zeggen, dat u de grootste dichter is, die op 't oogenblik leeft. Ik
neem ze voortdurend op, en lees ze luid voor mij zelf. (...) Het zal mij een
genoegen en eer zijn. Uw naam op den omslag van mijn tijdschrift te zien
prijken.
Volgens Hein Boeken die Kloos assisteerde bij het beoordelen van inzendingen had
de gezaghebbende dichter-criticus bij het lezen van Henriette's gedichten een zelfde
soort sensatie gevoeld als toen hij in 1888 Gorters Mei onder ogen had gekregen.
Sterker: Kloos dacht dat Henriette van der Schalk een pseudoniem van Gorter was.
Helemaal verrukt schijnt hij te hebben uitgeroepen: ‘Als dat van Gorter is, dan is hij
wel een heel nieuwen weg ingeslagen en overtreft hij zichzelven.’
De literaire wereld stond perplex over het vernieuwende dat uit haar gedichten
sprak. Frederik van Eeden kwam speciaal naar Noordwijk om zich
Tirade. Jaargang 47