Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

186
Wat was die tragiek? Niet dat haar poëzie minder klassiek was dan ze zelf bevroedde,
want als dichteres was ze ten diepste overtuigd van de aan haar toegeschreven
grootheid. Nee haar tragiek was dat ze, gedreven door ambitie en geldingsdrang, een
politiek of geestelijk leider wilde zijn, het liefst met wereldwijde invloed, maar daar
ten enenmale ongeschikt voor was. SDAP-voorman P.J. Troelstra, die haar jarenlang
meemaakte als politica, noemde haar optreden in de politieke arena een fiasco. ‘Werd
van Mephisto gezegd dat hij was de geest “der stets das Böse will, doch stets das
Gute schafft”, van onze eminente schrijfster en dichteres geldt zoodra zij het terrein
der politieke vraagstukken betreedt, maar al te veel dat zij “stets das Gute will, doch
stets das Böse schafft”.’
In feite was Troelstra's kritiek op haar optreden als politica van dezelfde orde als
Verweys kritiek op haar dichterschap. Ook in de politiek speelde eerzucht haar parten.
Hoogmoedig stelde ze het zich tot taak de maatschappij te veranderen en tegelijk
haar geweten zuiver, haar handen schoon te houden. Dit probleem, in haar poëzie
verbeeld als de botsing tussen droom en daad, kwam in de prozaïsche politieke
praktijk neer op de onmogelijkheid zuiverheid en pragmatisme te combineren. Haar
heldhaftige pogingen om deze tegenstelling op te heffen, maakten haar tot een eeuwige
dissidente, verguisd door verstokte, veelal opportunistische partijgangers, maar
aanbeden door idealisten van diverse pluimage die gewetensvolle en compromisloze
daden wilden stellen. Zo kon zij uitgroeien tot de mythe die ze bij haar dood geworden
was.
Wat haar tijdgenoten - vrienden en vijanden - aansprak, waren haar in het openbaar,
in poëzie en proza afgelegde getuigenissen van haar gewetensconflicten, haar
wisselingen van inzicht, de breuken met eerdere geestverwanten, de vragen waarmee
zij worstelde. Dat maakte haar tot de personificatie van de politieke en morele
dilemma's die de eerste helft van de twintigste eeuw hebben bepaald. Haar engagement
was de bron van haar dichterschap. Zich mengend in alle belangrijke gebeurtenissen
van haar tijd, maakte ze keuzen waarvan ze terugkwam en fouten die ze deemoedig
erkende. Op basis van deze ervaring was zij in staat om uiteindelijk onafhankelijke
standpunten in te nemen die ook nu nog respect afdwingen en die het respect voor
haar dichterschap zonder enige twijfel hebben gevoed. Als communiste veroordeelde
zij al in een vroeg stadium de dictatuur van Stalin, in de jaren twintig en dertig
behoorde ze tot de eersten die waarschuwden tegen de gevaren van fascisme en
nationaal-socialisme en als mensenrechtenactiviste was ze een pionier. Haar politieke
gezag werd versterkt door haar deelname
Tirade. Jaargang 47