Tirade. Jaargang 47 - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

184
niste en religieus-socialiste klassiek wilde zijn, dat wil zeggen waarmee ze niet
zichzelf maar maatschappelijke stromingen en opvattingen wilde vertegenwoordigen,
is voor het overgrote deel zó tijdgebonden dat ze weinigen nog iets te zeggen heeft.
‘O had ik socialisme nooit gekend / Dan lag ik nu niet laag, omver-gerend.’ Deze
smartelijk bedoelde regel uit De vrouw in het woud over haar breuk met de SDAP
doet mij in lachen uitbarsten en ik kan me goed voorstellen dat lezers die niet eens
meer weten waar de letters SDAP voor staan en geen idee hebben van de
eschatologische verwachting die in het woord socialisme besloten lag, denken dat
het hier een kleuterversje betreft.
Lezend in haar omvangrijke oeuvre ben ik wel degelijk op ontroerende gedichten
gestuit en bij herlezing kom ik nog steeds veel moois tegen. Maar dat zijn precies
de verzen waarin ze - in weerwil van de taak die ze zich had gesteld - ‘niets
vertegenwoordigde dan zichzelf’. Dergelijke gedichten zijn in vrijwel al haar bundels
te vinden: in plaats van de zekerheden waarnaar Roland Holst zo verlangde, drukken
ze juist twijfel en onzekerheid uit. Haar mooiste werk gaat mijns inziens over haar
ongelukkige huwelijk met Rik Roland Holst, over haar verlangen naar een kind en
over haar onvermogen haar hooggestemde doelen te bereiken Het zijn de gedichten
die ze schreef zonder profetenmantel om haar schouders.
Is het dus zo dat ‘het verdwijnen van Henriette Roland Holst als dichter’ het gevolg
is van haar ambitie om te profeteren? Ja, ik denk dat Albert Verwey gelijk heeft
gekregen: haar drang om de poëzie als politieke spreekbuis te gebruiken of in te
zetten voor het propageren van ideeën, heeft haar werk - nog afgezien van de literaire
kwaliteit ervan - al op voorhand eeuwigheidswaarde ontzegd.
De reden dat de meeste van haar tijdgenoten haar niettemin ‘onze grootste dichteres’
noemde was dat zij zich, of ze het met haar eens waren of niet, konden identificeren
met haar ambitie om de wereld te herscheppen. Na haar dood veranderde de wereld
echter zo snel en nam het streven die wereld te hervormen zulke andere vormen aan,
dat vrijwel niemand zich meer in haar retorische taal kon herkennen. Het verschil
tussen de Vijftigers, die dat nieuwe naoorlogse levensgevoel uitdrukten, en Henriette
Roland Holst is onmetelijk, het onderscheid tussen in mijn ogen klassieke dichters
als Gorter en Lucebert niet. Lucebert heeft zich ongetwijfeld laten beïnvloeden door
Gorters sensitieve verzen, de gedichten van Roland Holst hebben na haar dood vrijwel
niemand meer tot inspiratie kunnen dienen.
Als biograaf van Henriette Roland Holst heb ik me vaak het hoofd gebro-
Tirade. Jaargang 47