полнотекстовый ресурс

икемделуі мүмкін. Өзі ешқашан бас тартпаған —бүны істеугсерік берердей емес, оның бойында “нәсілдік ынтымақтастык”тым күшті —туған еліне оралған соң, дәл сол қытайлықөдет-ғүрпын өзі бүрынырақ шартты түрде үстанған дінжөнінде оншалық мазасыздана қоймайды; себебі сол, бүлдін, басқалар үшін дін бола түрып, ешқашан оньщ тарапынансондайлық түрде қабылдана алмас еді, өйткені, діникөзқарас оның менталдігіне жат; оның үстіне, Батыста олешкашан сипатына қарай аз дәрежеде болса да, метафизикалықәлденеге ешқашан кезікпейтіндіктен де, дін, шүбәсізоған конфуцийшілдік тәрізді таза әлеуметтік дәстүрдің аздыкөптідәл баламасы болып көрінеді. Еуропалықтар мүндайжағдайда, оны екіжүзді ретінде кінәлап, қашан да қателеседі;қытайлық үшін бүл, өзі түсінгеніндей, жай ғана сыпайылықмөселесі, адамнан, қаншалықты мүмкіндігінше, өзі омірсүретін елдің өдет-ғүрпына бағынуды талап ететін әдептілікмәселесі ғана, содан да, 17-жүзжылдықтағы иезуитгер, Қытайдаболғандарында “оқымыстылар” ресми иерархиясындабір саты иеленіп, Бабалар мен Даналарға тиісінше жоралғылыққүрмет көрсетіп, әбден дүрыс істеген еді.Сондайлық үғым-түсініктердің салдары ретінде Жапониятүрғысындағы тағы бір қызғылықты жайтты айта кетуқажет, онда Қытайда конфуцийшілдік қандай болса, синтоизмсол шамада сондай-ақ сипатқа ие, сондай-ақ рольатқарады; синтоизм кейбір басқа, мейлі, айқын анықталмағанаспектілерге ие болғанымен, бірақ, ол, ең алдымен,мемлекеттің салтанатты-рөсімдік институты және оның ешқалайдіни қызметкерлері емес министрлері оздеріне үнағанкез-келген дінді қабылдауға немесе мүлде ешқайсысынқабылдамауға өбден ерікті. Біз діндер тарихы бойынша анықтамалықтанүзінді еске түсірсек, онда Жапонияда, Қытайдағыдай,бір дін доктриналарына сенім екіншісінің доктриналарынасенімді еш жокка шығармайтындығы дерегінеқатысты комментарий бар; шын мөнінде, түрлі доктриналар,бір аумақта таралмайтындығы шартымен ғана бір-біріменүйлесе алады жэне осы бүл жерде дін жөнінде соз де болуымүмкін емес екенін дөлелдеу үшін жеткілікті болуы керек.Шынында да, оте терең не кең ықпалы ешқашан бола алмасшетелдік кірмелерін есептемегенде, діни көзқарас Жапонияда,Қытайдағыдай-ақ, беймөлім; іс жүзінде бүл осы екі халықтыңмінезінде бақылауға болатын аздаған ортақ ерекшеліктерініңбірі.219-10 145