полнотекстовый ресурс

бүл сипат ең алдымен өсімдікке қатысты қолданысқа иеболған; ягни, “көк” - шоптің жалпы атауы, “көктеу”“кектем”, “көкке жайылу”, “кек шығу” сияқты сездердіңмөн-мағынасы осыған байланысты.3. Осы мағыналық нақтылану барысында “көк” сәзініңжаңа туынды мағынасы пайда болды, ол —осы сөздің көк(синий), жасыл (зеленый) деген түстерді білдіруі еді, өйткені,“көк” деген жалпылама атауға ие болған өсімдіктер дүниесініңнегізгі реңі жасыл түс болатын.4. “Кок” созінің екі (бірінші —түпкі бастаулық, негіздік,екіншісі —түстік) мағынасының үштасуы осы сөздің“аспан” (кок, кок аспан) деген мағынасын туғызды. Бүджердегі басты идея —“бүкіл ғалам “ғаламат өсімдік” болса,онда оның осіп-ону нүктесі болуы тиіс” деген қисын болатын;яғни, “кок” созі бүкіл ғаламның өсіп-өнуіне мүмкіндікберген ілкі түрпат —протокосмостың (Нүрдың) атауы да,сол ғаламның айкын корсеткіші болған аспанның атауы даболып шыкты.5. Дел осы мағыналарды біз “кек” сезінің ілкі түрпатыболған “коң” сезіне де, онымен тетелес варианттар болған“кез”, “кер”, “кел” сездеріне катысты да қолдана аламыз.6. “Кез” сезінің қазақ тіліндегі үш мағынасы бар: а) ол -керу ағзасы және керу қабілетінің езі, б) судың қайнарбастауы(источник), “бүлақ”, “түма”, “жүла” (родник) сездерініңсинонимі, сондай-ақ, кез келген нерсенің бастаутегі(“кайнар-кезі”), в) тесік (иненің кезі, т.б.). Бүл жердебіз “барлық нәрсенің кайнары, тегі, негізі” және “айрыкшақабілет” деген мағыналармен қатар “кез” сезінің геометриялықпішінінің де абак таңба (нүкте мен шеңбер) болыпшығатындыгын керіп отырмыз; абак таңбаның езін де кейде“кез таңба” деп атай береміз.7. “Кер” сезінің бір мағынасы “кез” сезімен байланысты(керу, кермеу, керген, кереген, т.б.), бүл жерде “кер”сезі “кез” сезіне катысты барлык магынаны иемдене алады.“Кер” сезінің “мола, кабір” жене “соқыр” деген магыналарыбар, оларды да абақ таңба арқылы түсіндіруге, озарасабақтастыруга болады.8. “Кол” сезінің белгілі магынасының о баста су айдыныныңидеал (ягни, жагалык пішінінің шеңбер түрінде болатын)абақ таңбадан орбігендігін қазақ (түрк) тіліндегі“келек” (деңгелек, доңгалақ, айгелек, келік, сайгүлік, т.б.),438