полнотекстовый ресурс

мезгілде “жан” (душа) деген магынага да ие. Көңіл - жанқоймасы (вместилище души). Парсы тілінен ауысқан, бүгінде“менталитет” деген үгымньщ қазақша баламасы ретіңде ауықауыққолданысқа ие болып жүрген: а) “сердце, душевноесостояние, духовный мир человека”, б) “ум, мысль” дегенмагыналарга ие болган “діл” (дил) сөзінің байыргы түрктіктол баламасы да —осы “Көңіл”.Айтылган ой “кокейге қонады”, айтылмак ойдың өзі“кокейде түрады”, осы қатарга “көкейтесті”, “коксеу”(“коксеген”) создерін де жаткызуга болады; бүл жердегі“кокей”, “көкіс” создері: а) “ойдың түрақтаган орны, үясы”,б) “ойдың багыты” деген магыналарга ие болып түр, осымагынаньщ “коз, кору” үгымымен байланысты екендігіаңгарылып түр, тек кокей (көкіс) козбен кормейді, ойменкореді. Бүгінгі қазақ тілінде “жаксы күй” (хорошое, благоенастроение) деген магынага ие болган “көңіл” сөзі де, “көңілсарай”, “патша коңіл”, “коңіл-күй”, “көңіл соқырлыгы”,“коңіл сыйса, бәрі де сияды” деген соз тіркестерінің барлыгыда, жинақтала келе “көң” праформасының сипаттарынанықтап бере алады.Коңіл (көкірек, кокей, көгіс) — ьигалдың козі. Аталғансөздердің барлыгына ортақ болган “көң” праформасы ылғалғақатысты магыналарга ие бола алады, ягни, ол:—Сүйықтың (ылгалдың) өз түлгалануы. “Сүйық” дегенсөздің “сүй” деген түбірінің өзі “қүң” праформасыныңбір фонетикалық варианты болып табылатын “сүң” праформасынанөрбіген (сүйылу, сүйылту, сүю); қазақ (түрк)тілдеріндегі “су”, “сүт” сөздері де, сірә, осы праформаданорбіп шыккан. “Көң” праформасының “күң” деген вариантынан“қүй” (күю, қүйылыс, күйын, қүйма, т.б.) үгымықальптгасқан.—Сол сүйықты (ылгалды) ондіретін қайнар-коз (источник).—Сол сүйықты (ылгалды) сақтайтын қуыс кеңістік(ыдыс, қапшық, мес, тостаған, қазан, саба, т.б.). “Көнек”созі де осы “көң” праформасынан шыққан; көң —сүйыКболса, көнек —сол сүйықты сақтаушы.Нақты “көңіл” сөзін қарастырар болсақ, оны таңба аркылыоқуга болады:446