полнотекстовый ресурс

масының “болашақты немесе осы сәтті көру” мағынасынаие болғандығын білу —біз үшін аса маңызды. Алтай-Саянтүрктерінің келтірімінде жай пенденің көре алмайтынынкөретін, ерекше көргіштік қасиетке ие болған адамдардыңболғандығы айтылады. Мүндай адамдарды “көрүгджи”(қазақша - көруші) немесе “көспөкчи” деп атайтын болган16;бүл жердегі атауға негіз болған “көр” және “көз” сөзініңнақты козге емес, іс жүзінде жүрек (көкей, көңіл) көзінебайланысты екендігін аңғаруға болады. Жай адамныңкөрмейтінін тек жүрек көзімен, “коңіл козімен” коруге болады(“көңіл соқырлығы” деген сөз тіркестің бастапқы мағынасыда осы жүрек козіне байланысты, сондай-ақ,көкірекке қатысты айтылатын “көкірегі ашық”, “көкірегіжабық” сияқты создердің де бастапқы мағынасы осы “көзбен”байланысты болған).Бүгінгі қазақ тіліндегі “айна” (зеркало) сөзі, сірә, арабтілінен ауысқан сияқты, бүл соз араб тілінде “көз” дегендібілдіреді (мәселен, арабтың “айн-улъ-кхульд” сөзі “мәңгіөмірдің (көрер) козі” деп те, “мәңгіліктің (қайнар) көзі”деп аударылады, “айна-уль-кальб” — “жүрек көзі”, “инсануль-айн”— “көздің қарашығы”). Ал, көне түрктілінде (сондай-ақ,бүгінгі түрк тілдерінің кейбірінде) “айна” сөзініңтол баламасы “кузуңгу” деп аталған (М. Қашғари сөздігінде:козңү —айна, козгі (МҚ 3-507)). Бүл жерде де осы сөздің“коң/көнг” праформасынан орбіген “көз” түбірі негізіндежасалғандығын көреміз. “Көзүңгү” (“көзңү”) сөзі - сірә,“коз” және “үң” (үңілу) деген создердің қосылуынан пайдаболған; бүл жердегі “үңілудің” төменгі, түңғиық жаққа, ягниІлкі Бастаудан (Принциптен) жан-жакқа қарау болып шығатындығынайтуға болады.Көкейтесті. “Кроме того, уместно добавить, что именнопосредством этого, согласно другому выражению, сердце“отверсто” (эль-куальб-уль-мафтух); такое отверстие, глаз...,может символически изображаться как “рана”...”. Бул жердеқазақтың “көкейтесті” деген сөзін “тесілген жүрек”,“жүрек тесігі” дегенді білдіріп түргандыгын коруге болады.Осылардан басқа, Р. Генон үшбүрыш ішіндегі көздіҢ“үрық” (семя) деген магынага да ие болгандыгын айтады:16 А. М. Сагалаев. И. В. Октябрьская. Традиционное мировоззрениетюрков... С. 100.444