полнотекстовый ресурс

Көне, XIX гасырдагы деректердің бірінде семейлік қазақтардагыосындай ғүрып көрсетіліпті: “Қалындықты аттандыраркүні, отбасы мүшелерінің бірі “үйдің бақыты қызбенбірге кетіп қалмасы үшін”, түйіншекке оралған етті немесебасқа бір тағамды қалындықтың басынан екі-үш рет айналдырыпалып қалады”. Осындай деректі келтіріп отырғанзерттеуші “үй бақыты, ырзығы” дегеннің кейінгі түсінікекендігін, бүл жерде, осы жоралғының идеялық негізін“өмірлік күш”, “өмір олеуеті (потенция)” сияқты архаикалыкмән-мағына қүрағандығын топшылайды. “По-видимому,круг идей, связанных у казахов с представлением о “счастьедома ”, которое может унести с собой умерший или уходящаяв другой род невеста, также соотносится с семантическимкомплексом идеологем “плодородие ”, “изобилие ”, “размножение” и т.д, который широко известен у тюркских (қут)и иранских (фарн) народов 2.Осы жоралғыны да алдыңгы мысалдағыдай кескіндепкорсетуге болады. Бүл жагдайда да, кетіп бара жатқан қызданалып қалынатын “отбасылық бақ-ырзық” кіндік нүктеменбайланысты болып шыгады; осы нүкгені айналу барысында,шеңбер бойындагы межелік (“М ”) нүктенің делдалдыгыаркылы кіндік нүктеден, ягни абыройдан, принциптен,қүттан, нүрдан сыбага-үлес алынады.Зиярат ету (эулие басына түнеу) ғүрпындагы“айналу жоралгысы”М. Сенбі Бабырдыц жазбаларындагы оньщ Дели(Үндістан) мацьшдагы Шейх-Низам-эулие мен Қожа Қүтпыад-динніңмазарларын айналу жоралгысын (айналмақ) жасагандыгыжоніндегі мәлімет келтіре отырып, мүндагыгүрыптың мән-магынасын былайша түсіндіреді: “Осындайайналудың мәні жай гана әулиеге деген қурметін білдіру емес(бул —гурып семантикасының екінті (вторичный) қабатьі),өмірден өткен даңқты әулиелердің батасын алып, шапага-12 Б. А. Литвинский. Кангюйско-сарматский фарн / / К историкокультурнымсвязам племен Южной Сибири и Средней Азии. Душанбе.1968; В. И. Абаев. Историко-этимологический словарь осетинского языка.1 том. М-Л. 1958; Д. С. Раевский. Очерки идеологии скифо-сакских племен.М. 1977.; Нуриля Шаханова. Понятие “қүт сс. 160-169.481