полнотекстовый ресурс

“күй”, “кей”, “кій” (“киг”), “кір” сияқты сөздерді детуғызады; бүл жерде сыртқы қабық, қоршау, яғни шеңберсипатына ие болған “кию”, “кигізу”, “киіндіру”, “киім”,“көйлек/көйнек” деген сөздердің қалай пайда болғандығынкоруге болады.“Көң” праформалы сөздердің дөңгелектік сипаты. Қарастырылгансөздердің барлыгы да абақ таңбадан шыққандықтан,іс жүзівде, екі өлшемді кеңістікте шеңбер, үш өлшемдік с ң і с т і к т с сфера (куыс, қабық, шар, доп) пішінді болыпшығады. Міне, сондықтан да осы пішіннің (шеңбер не сфера)осы сөз (“көң-”) арқылы осындай магынаны (доңгелек)білдіретін болуын табиги іс деп қарастыруга болады.“Көң” праформасы тура жолмен де, “көң-ең” созініңозгеруі нәтижесінде де “кол” (круг, кругообразный объект)деген сөзді тугыза алады. Мөселен, үсақ малды мойынанбайлап қоятын мойынілгіштері бар арқанды білдіретін“коген” созі де, балық аулайтын аудьщ атауына айналган“кокүл” созі де идеал нүсқасында шеңбер сипатты болыпшыгады. Сонымен катар, “коң” (“кің”, “күң”, “кең”) праформасынаоньщ туындысы болган “кол” (“күл”, “кіл”,“кел”) созінің жалгануы арқылы да шеңберді білдіретінУгымдар жасалады: “коңкол”, “кіңкіл”, “күңкүл”, “кеңкел”.Осы создердегі “ң ” дыбысының жогалуы барысындамынадай ыңгайдагы создер қалыптасады:Көңкөл —Көкөл.Куңкіл —Кукул.Кіңкіл —Кікіл.Кеңкіл —Кекіл.Міне, осы озгерінді нүсқалардың дей-түрк тілінде пайдаболуы уақытын ең бері дегенде б.з.д. 4-3 мыңжылдықтардеп корсетуге болады, ойткені, нақ осындай түрде бүл соз“үндіевропалық” делінетін тілдердің кейбіріне ауысқан.Мәселен, “доңгелек”, “арба” (“повозка”, “телега”) дегенмагыналарга ие болган фригия18 тіліндегі “Kiklen ” жэне тохарлық“Б ” диалектісіндегі “Kokale” деген создердің, сондай-ақ,бүгінгі европалық тілдерде қолданылып жүрген18 Фригия - Анадолы түбегінің солт-батыс шетінде, бүгінгі Мормертеңізінің оңтүстік жағалауындағы тарихи аймақ, Трояның шығыс коршісіболған. Байырғы фригиялықтарды тілдік түрғыдан “үндіевропалықтар”Деп есептейді.449