полнотекстовый ресурс

Ол дөуірдің шіркеулері порталдарының архитектуралықпішіні (формасы) екі элементті біріктірген, киелі ғимараттың“резюмесіне” ұқсайды: есік пен кіре беріс қуыстан түрады;ниша қуыс морфологиялық тұрғыдан шіркеу хорынасәйкес және оған тән сипатта болады.Конструктивті түрғыдан қарағаңда, есік пен қуыстьщ біріктірілуініңмақсаты есік үстіндегі үрлікке түсетін салмақтыазайту сияқты: жуан қабырғаньщ салмағьшьщ көпшілігі қуыстыңтөбесіне түседі, ол арқылы тіреулерге ауысады. Осы екіархитектуралық пішіннің өз иконографиялық композицияларыменбірігуі осы композициялар христиан символдарынқүндағына алғанындай болып көрінеді; осы символикағасәйкестігінің арқасьшда есік пен қуыс-қүжыра бастапқы космологиялықданалықты жеткізуші болып табылады.Кез келген сакральды архитектурада қуыс киелілердіңкиелісін, Қүдай келетін жерді символдайды және бүл осыкелу (көріну) қуыста бейне арқылы, абстрактілі түрде көрінеме, болмаса, мүлде көрінбейді ме, оған тәуелді емес. Қуысқүжыраныңмәнісі индуистік, буддистік және иарсылықмөдениетте дэл осындай, христиан базиликасында да ол осықызметті атқарады, ислам архитектурасында да осылай —намаз оқитын жердегі қуыс (михраб) түрінде болады. Қуыс“дүние үңгірінің” қараиайымданған бейнесі: оның аркасы,күмбез сияқты, аспан күмбезіне, ал іші, храмның текшенемесе тік төртбүрышты бөлігі сияқты, жерді мегзейді 1*.Бір дүниеден екіншісіне өтетін жер болып есептелетінесікке келетін болсақ, оның ғарыштық бейнесі кеңістіктәртібіне емес, уақытгық және циклдік тәртіпке тиесілі. Дөлосы сияқты “Аспан қақпасы”, яғни, күн теңелуінің есіктері,бәрінен бүрын, уакьгггың ішіндегі есіктер немесе циклдердегіүзілістер; олардың кеңістіктегі фиксациясы екінші дәрежеліболады 2* Соған орай, куыс пішіндегі портал оз элементтерініңтабигасы арқасында, циклдік немесе уақыттық жәнестатикалық немесе кеңістіктік символикаларды оз бойынаүйлестіріп түрады.'* Rene Guenon, “La Sumbolisme du dome, “Etudes Traditionneles”,Octoer, 1938.2* Күннің түру нүктелері, козғалмайтын жүлдыздармен салыстырғандаоз позициясын озгертіп, әр 25920 жыл сайын бастапқы позициясынақайтып оралатыны белгілі, соған қарамастан, олар кеңістіктің кардиналдыбағыттарын, демек, барлық критерийлерін белгілейді.244