полнотекстовый ресурс

байланысын үзген кезде сол дін саласында қалатын жалғыз-ақтүр, заңнама түрінде қабылдана алады.Ең соңында, ғибадатты немесе күлшылық формасынқүрайтын жоралғылар интеллектуалды сипатқа ие, олай болатьшы,доктринаньщ символдық өрі сезімдік көрінісі ретіндеқабылданады; дәл солар діни қауымдастыктың барлықмүшелерінің қатысуын талап ететін жоралар ретінде қарастырылғандаәлеуметгік сипатқа ие болады. “Ғибадат” терминізанды түрде тек діни жоралғыларға тән сақтала алады;әйткенмен, төжірибеде ол басқа типті, мысалы, адамдарҚытайдағы “бабалар ғибадаты” туралы айтатын жағдайдағыдайтаза өлеуметтік, жоралғыларды білдіру үшін жеткілікгіжиі қолданылады —өсілі, бүл жаңсақ қолданым. Айта кетукерек, өлеуметтік жөне сезімдік элементтер интеллектуалдыэлементтен басым түсетін дінде догма да, сондай-ақ ғибадатта үлес салмағын барған сайын жоғалтатыны сонша, мүндайтекті дін таза һәм қарапайым “морализмге” азады, бүғанпротестантизм жақсы мысал болып табылады; бүгінде “либералдықпротестантизм” оте жуықтаған шетін жағдайда барқалғаны ендігі дін емес, себебі, тек оның маңызды элементтерініңбірі ғана сақталады; шын мәнінде бүндай жағдайдаалдымыздағы жай ғана философиялық ой-машықтың ерекшебір түрі. Мораль мүлде өр түрлі екі тәсілмен түсініле алатынынайту қажет: догмаға өзінің принципі ретінде байланып,багынышты болатын діни мораль ретінде жоне адам өмірініңмүлде төуелсіз формасы ретінде қарастырылатын философиялықмораль ретінде.Нелікген біздің “дін” терминін Иудаизм, Христиандықжэне Ислам қүрған діни достүрлер тобынан тысқары долдікпенқолдану қиын деп түйетініміз енді түсінікті боладыжәне бүл бізді осы сөз ендігі жерде білдіретін идеяның ерекшеліктіеврейлік шығу тегінің долелдемесіне алып келеді.Себебі сол, басқа ешбір жағдайда біз жаңа ғана санамалағанәлгі үш элемент бір ғана дөстүрлі түжырымдамада бірлескентүрде кездеспейді; осылайша, Қытайда, біз айтып кеткен-Дей, интеллектуалды жоне олеуметтік элементтерді үшыратуғаболады, бүлар өрі достүрдің екі түрлі тармақтарыментанылады, бірақ, мораль элементі мүнда, тіпті, олеуметтікдостүрде де толығымен болмайды. Сондай-ақ, Үндістандада сол моральдық көзқарас еш үшыраспайды; жоне егермүнда заңнама, Исламдағыдай, діни болып табылмаса, бүл147