полнотекстовый ресурс

тура келеді. Мүндай өзгерістерді қазақта, өдетте, “жындану”,“есаландану” (“есіру”, “есеңгіреу”, “есерлену”, “есауысу(есуастану)”) немесе “желігу” (“елігу”, “елеуреу”, “еліру”,“елту”, “елегізу”, “елпілдеу”, “желпілдеу” т.б.) деп атайды,мүнысы орыстағы “одержимость”, “неистовство” (безудержноебуйство) үғымдарына сэйкес келеді, соңғысыныңкөбіне-көп “демон”, “бес” деген сияқты “жолдан тайғанперіштелердің” адамға жасаған ықпалына қатысты қолданылатындығынескерсек, қазақтағы “жындану” созінің исламдықсенім-нанымдығы “жынға” (ол да —демон, бес)қатысты екендігін коруге болады, сондай-ақ, “ес” жөне “ел”(“жел”, “йел”) үғымдарының іс жүзінде “аруақ” үғымыныңілкі қазақтық (түркілік) синонимдері болып табылатындығында жорамалдауға болады.Жел (йел, йіл) — “рух” үғымының байырғы түркілікатауы, Махмүт Қашғари (11 ғасыр) өз сөздігінде коне түрктің“йел” деген сөзді келтіреді, оның мағынасы қазіргіше “жын”(шайтан) деп аударылыпты1. Коне түркілік “йел” сөзі бүгінгіқазақ тілінде “жел” түрінде айтылады. Қазақтың бүгінгісенім-нанымында “жел” бейнесімен байланысты мифтік сипатіс жүзінде сақталмаған, тек тіл мөліметтеріне сүйенеотырып, тілдегі “ж елігу”, “желбуаз”, “желпіну”, “желеу”(еліру, елігу, еліктеу, елеуреу, елегізу, елеңдеу, елпілдеу, т.б.)сияқты сөздердің мағынасына жөне “жел” > “йел” сөзініңконе мәтіндерде (текстерде) қалған сипаттарына қарап осындайесімді мифтік түрпаттың болғанын реконструкциялауғаболады. Махмүт Қашғари мүсылман дініндегі түркі тілдіортада өмір сүрген, сондықтан оның түсіндірмесіндегі “жын”(зүлым рух, демон) сөзінің қолданылуын ислам дінінің ықпалынантуған нақты заманғы анықтама деп қабылдау қажет,ал исламға дейінгі түркілердің келтіріміндегі Йел (Жел)бейнесінің тек зүлым болмай, жақсы бағамдауға да ие болғандығын,басқалай айтқаңда екі үдайлы (амбивалентгі) болғандығынтопшылай аламыз.“Жел” (йел — ел) сөзінің мифтік мағынасының арғықазақта қандай болғандығын осы сөзден өрбіген мынадайсөздерге қарап білуге болады:20 2 - 6 .4561 Махмұт Қашһари. Түрік создігі. А. “Хант” баспасы. 1997. 3-кітап.