полнотекстовый ресурс

оның заңнаманың бір өзі ғана заңнамаға ерекше моральдықкодекс сипатын дарыта алатын, сезімдік элементтен толықазат болғандығынан; доктринаға қатысты айтсақ, ол бүндатаза интеллектуалды, басқаша айтқанда, доктринаға дінидогма сипатын дарыту үшін аса кажет болатын, бүларсызморальдык кодекстің доктрина принципімен байланысынақол жеткізілмейтін аз да болса сезімдік формалар қоспасынсыз,метафизикалық болып табылады.Сөйтіп, діни сияқты, моральдық көзқарас та, тегінде,Батыс адамдары арасында интеллект есебінен төтенше дамығанбелгілі бір сезімдік, сентименталдық элементін дітгейтінінкөруге болады. Демек, біз бүл жерде шынтуайтындатек Шығыс адамдарына тон олденеге жанасамыз, оныңүстіне, осы айтылУандарға мүсылмаңдарды да жатқызған жон,бірак, үстанар тағы маңызды бір шарты сол, мораль Исламдада, өзіне тиісті екінші дорежелі орнын сақтай отырып,ешқашан мүлде автономды мон ретінде қабыдцанбайды. Бүл,тіпті, Ислам доктринасының дінилікген жоғары, метафизикалықаспекгісі туралы үмытқан жағдайда да оділ болыпкалады; мүсылман менталділігі кез-келген жагдайда “автономдымораль” үғымын, басқаша айтқанда, философиялықмораль, алғашқыда гректер мен римдіктер арасында пайдаболған жоне Батыста қазіргі кезде тағы кең таралып отырганидея үғымын қабылдауға қабілетсіз.Осы жерде соңғы бір ескертпе жасау қажет: біз діндітаза өлеуметтік факт ретінде қарастыратын өлеуметганушылардыңпікірін еш бөліспейміз; біз жай гана былай демекпіз,дін әлеуметтік рет-жосыққа жататын қүрамдас элементтібойында түтады жоне де, бүл мүлде бір нөрсе емес, ойткеніқалыпты жай-күй түсында бүл элемент докгринаға катыстыекіншілікті, ал ол (доктрина), өз кезегінде, мүлде басқарет-жосыққа жатады; осылайша, дін, бір жагьшан, әлеуметгіккүрылыспен байланысты болса да, бірақ, сонымен бірге, одансөзсіз зор әлдене болып танылады. Бүған коса, тожірибедеолеуметгік рет-жосыкпен байланыстьшың бәрі дінмен шектеліп,соған төуедці болатын жағдайлар кездеседі; біз айтыпкеткен Ислам жагдайында гана емес, заңнама, жеке халыққагана жүретін озіне тон ерекшелігімен болса да, оз сипатындаеш кем емес діни болып табылатын Иудаизмде де ісжайы осындай; дол осы жайт “интегралды” атала алатынжоне сол заманаларда олі метафизикалық іске асырылудыдіттеген ерте Христиандық үшін де оділ.148