полнотекстовый ресурс

алдымен алдыңғы екі мысал — “бой жету” мен “ер жетуден”көретініміз - адамның бойындағы түбегейлі өзгерістердіңболу уақыты (қыз баланың бойжеткенге, ер баланыңеркекке айналу кезі) болатындығы. Реалды қоғамда осындайөтпелі меже кезі инициациялық әрекеттермен нақтыланады.Адам биологиялық субъект ретінде табиғи жолменбой жетеді, ер жетеді, осы меже енді әлеуметтік (социалдық)деңгейде нақтылануы керек. Тек инициациядан өткенде ғана“табиғи өзгеріс” өлеуметтік мәртебе ретінде қабылданады.Жетпек —инициация“Инициация” терминінің дей-түрктік баламасы да - осы“Жет” (*нгенгт) үғымы. Бүл жерде екі мәселені шещіп алганжон немесе корсету қажет.Біріншісі —“инициация” деген терминге негіз болганлатын тілінің түбірінің іс жүзінде дей түрктік екендігіндөлелдеу керек. Латын тіліндегі “initio” —“начинать, посвящать,вводить в культовые таинства” дегенді, ал, “initiatio” —“совершение таинств, мистерий” дегенді білдіреді, этимологиялыктүрғьща “инициация” үғымын “вхождение внутрь”(ішке ену) немесе “приступание к чему-либо” (өлдебір іскедендеп кірісу), ягни “ступание вплотную” деген магынабереді. Міне, осы түргыда латынньщ “initio” созінің қазақтагы“ену”, “ентелеу”, ягни “ен ет” әрекетін соз түрінде де,магына түрінде де корсетіп түрганын байқауга болады. Латындық“initiatio” созінің, сол сиякты “инициация” терминініңіс жүзінде осы дей-түркгік “жет” < ”ңеңт/нгенгт”праформасы негізінде қалыптасқандыгын да корсете кетугеболады: “initio” етістігінің озі “ng-ng-t” > “ing-ing-t” > “ini-t”> “initio” немесе: “ng-ng-t + 1” > “init +(a)t” > “initiatio”.Мүндагы праформалық “ng-ng-t” созіндегі “ng” - “ін”(внутрь, нутро, нора) жэне “ену” (вхождение, войти) дегендібілдірсе, “ng-t” - “іш” (внутрь; “іңг” > “іш”), “есік” (“ент” >“еш” —еш-ік, ес-ік), сондай-ақ, “ент-елеу” (жақындап калу,ену, тақалу) деген магыналарды күні бүгінге дейін казактілінде сактап отыр. Қазақ іліндегі “ішке ену” < “іш ен”соз тіркесінің дей-түрктік варианты “іңт ең” —“ingt eng”болар еді; мүндагы создердің орньш алмастырсак латындыксоз шыгады: “eng ingt” > “ing ingt” > “in-it”. Ягни, созжасаушы автордың латын емес, дей-түрк болгандыгы даутугызбауы тиіс.424