полнотекстовый ресурс

Алайда, ислам архитектурасы өзінің рухын Мағрибте,мұсылман өлемінің батыс шетінде көбірек сақтады. Мүнда —Алжирде, Марокко мен Андалузияда ол моп-молдір кристалдайкемелдік күйін кешіп, мешіт, сарай интерьерлерінжүмақ бүрышына, бүл дүниеде жоқ рахат пен ізгілік әлемінеайналдырып отыр 1*.Ислам онерінің византиялық үлгілерді игеруі Айя-Софиятақырыбына жасалған түрік нүсқалауларда айрықшакорінеді. Айя-Софияның зор орталық күмбезі, оған жалғасбірнеше апсидалармен нығайтылған екі жарты күмбезі барыбелгілі. Собор кеңістігі бір ось бағытында оте кең, соныңнәтижесінде оның аса жоғары деңгейдегі пропорцияларыбілінбейді, козге үрып түрған мүшелене корінуі болмағандықтан,ол, тіпті, мүлде белгісіздей боп корінеді. Орталықкүмбез тақырыбын дамытқан мүсылман архитекторлары,мөселен, Синан, ойластырылуы бойьшша геометр и ялык жағыәлдеқайда басым жаңа шешімдер тапты. Эдирнадағы Селимиемешіті соның ерекше мысалы, оның зор күмбезі қабырғаларыкезек-кезегімен тегіс жэне абсида болып иілгенсегізбүрыштың үстіне орнатылған, бүл тегіс және иілгенқырлар жүйесін түзеп, олардың арасынан айқын шығарылғанбүрыштар ерекше сен жасап түр. Айя —София жоспар —жобасының бүлай озгертіліп пайдаланылуы асыл тастыңонделу барысында бүрынғыдан да қүлпыра түсетіні сияқты.Ішінен қарағанда осы нүсқадағы мешіт күмбезі шексізшарықтап та кетпейді, бірақ, колонналарға салмағымен шогіптүрғандай да болмайды. Ислам архитектурасында ештеңе декүшке салуды білдірмейді, мүнда ешқандай қысымныңкернеуі жоқ, аспан мен жер арасындагы контраст та жоқ.“Мүнда Айя —Софиядағыдай, Аспан томен түсіп келе жатқандайсезім жоқ, бірақ, готикалық собордың кокке үмтылғанындайқалпы да жоқ. Ислам намазының ең шырқаунүктесі кілем үстінде отырған адамның маңдайы сәждеге,айнадай жылтыр еденге тиген кез, осы сәтте ешқандай бағытберусіз-ақ, биіктік пен терендіктің контрасы жойылып,кеңістік біртекті бірлікке айналады. озінің орнықтылығыныңарқасында ғана мешіттің атмосферасы күллі жасанды-'* Рухани кемелдік пен кристал табиғасын теңестіру Халиф ХазіретӘли айтқан созде көрінеді: “Мухаммед - адам, ол озге адамдарга үқсамайды,ол тастар арасындагы асыл тасқа үқсайды”.271