полнотекстовый ресурс

“билеушілік бастау”, “барлық өткен, келер, осы билеушілердіңжиынтығы”, “бір мезгілдегі откен, келер жэне осы хандардынтоғысуы” түсініктердің сарқытын уақытша (тарихиуакыт бойында) ғана иемденуге мүмкіндік беріп отыр. Меженүктеден өткен үміткер осы “мәңгі ханның” мәртебесінуакытша ғана иемденеді, оның уақытша кебі (ипостась) болыпшығады.Бақсылыққа бағыштау гүрпындагы “айналу жоралғысы”Бақсылыкка бағьпнтау (бағышталу)14 ғүрпы да іс жүзінде“хан сайлау” ғүрпын қайталайды. Мәселен, буряттардағыбақсылық бағыштау ғүрпы былайша суреттеледі: “В деньсовершения обряда посвящения народ собирается к назначенномуместу, где садят в землю девять берез по три в ряд иукрашают их шкурами девяти разных животных. Готовящийсясидит на войлоке перед березами; старый шаман несколькораз поливает ему голову холодным тарасуном, а товарищихлещут его по голове ветвями до тех пор, пока он незадрожит. ...Тогда поднимают его на войлоке к березам ион, уцепившись за ветви (ср. со “выскакиванием на березу”удревне-тюркских правителей. —прим. автора статьи), окружаеткаждую березу три раза... ”15. Мүнда да бақсылыққабағышталушы үміткер айналу процесі кезінде бір межені(“М” нүктені) үш рет басып откенде ғана бақсы бола алады.Ол да “мәңгі бақсының”, “бақсылық бастаудың”, “барлыкоткен, келер, осы бақсылардың жиынтығына” уақытшағана ие болады. Тек бүл ғүрыпта “К ” (кіндік) нүкте рөлінеқайың ағашы ие болып түр (тоғыз қайың —іс жүзінде бір14 Біз орыс тіліндегі үш мағыналы “посвящение” (бірінші — “қатарғаалу”, “қабылдау”, екінші — “күпиясымен таныстыру”, үшінші —“арнау”, “бағыштау”) терминінің қазақша баламасы ретінде “бағыштау”деген сөзді үсынып отырмыз. Бүгінгі қазақ тілінде осы соз “посвящение”созінің бір ғана мағынасына (“арнау”) сойкес келеді, бірақ,создің этимологиясының коп сатылы мифтік келтірімден орбігендігіосы созге “қатарға алу, қабылдау” жоне “күпиясымен таныстыру” дегенде жаңа (долірек айтқанда, үмытылған коне) мағыналарды да меншіктепжіберуге мүмкіндік береді. Посвящение — “бағыштау”, обряд повящения— “бағыштау (бағышталу) “ғүрпы”. Осы создің тандалу себептерінкітап соңындағы создікте қарастыратын боламыз.ь Традиционное мировоззрение тюрков Южной Сибири. Знак и ритуал(Л М. Сагалаев, И. В. Октябрьская). Новосибирск. “Наука”. С. 92-93.483