полнотекстовый ресурс

сипатгамаларға ие “қүт”, “фарн” (хварно, фарро), “Қыдыр”ясөне “нүр” сияқты, позитивистік мифологиядағы “су, жаңбыр,ылғалдылық және өнімділік, тудырғыштық” функцияларынаие “аналар” сияқты үғымдар еске түседі, яғни, аруактыңболмысында да аталған үғымдардың толық не ішінарақасиеттерінің тән болғандығын жорамалдауға болады.Ирандық мифологиядағы фарн (“авесталық” хварна,кушандық теңгелердегі —фарро) —әдетте, әлдебір киелішапағатты несібе (сыбаға), “жақсы зат”, ол тандаулы түлғаларға(батырларға, патшаларға) беріледі, “сыйға тартьшады”.Фарнның сипаттамасы көп, олардың ішінде оның тамаққа(ішіп-жемге) қатысты атрибуттар арқылы керсетілуін, сондай-ақ,фарнның су түңғиығында жасырылғандығын (“Яшт”XIX 51-64), оның сулармен жене өзендермен байланысты -лығын, сый беруші ретінде көрінуін атап көрсетуге болады.Аруақтың “ыдыстық” мен “асып-тасуы” символикасыныңауқымында фарнның су түбіне жасырылуын, сулармен байланыстылығыноңай түсіндіруге болады. Оның үстіне, Иранмен Орта Азияның сасанидтер дөуірі түсындағы (4-7 ғ.ғ.)өнеріндегі кең таралған “фарнды қошқар түрінде түлғалау”үрдісін де осы таңбалау дәстүрімен байланыстыруға болады:қошқардың (мүйізді басыньщ) таңбасы мен қазанның таңбасыіс жүзінде бірдей (шеттері қайырылған доға түрінде)болып шығады.Аталмыш дэстүрде фарнның тек жағымды жағы ғанакөрсетілген, бүл жағынан оны түркілік “күт” үғымыменсалыстыруға болады, дегенмен, ирандық діни-мифологиялықдәстүрінде “жаман фарн” (душ хварнах) келтірімініңболуы, фарнның белгілі бір шарт бүзылған жағдайда “өзіқонған” адамды тастап кетуі сияқты мифологеманың болуы(мәселен, ілкі патша Йима асылық еткенде, оның фарнысүңқар (варэгна) қүс кейпінде үшып кетеді) о бастағы екіүдай мағыналы (табиғалы) ілкі-фарнның болғандығынанхабар береді, қазақтың аруағы осы ілкі-фарндық сипаттысақтап өтыр, яғни, аруақ туралы қазақы келтірімдер ирандықфарнға қарағанда анағүрлым байырғы келтірімдергеарқа сүйеп отыр.Аруақ пен фарнды кейбір сипаттар түрғысынан алғандасалыстырып, бір-бірімен сабақтастыру арқылы аруақ пенҚүттың, аруақ пен Қыдырдың арасындағы байырғы сабақтастықтыңболғандығын аңғаруға болады. Яғни, коне471