полнотекстовый ресурс

. Осындағы аруақ пен өулие (тандалып алынған пенде)бір-бірімен тығыз араласқан (аруақ пендеге қонады, денесін,көңілін иемденеді) екі дүние, екі елшем арасындағы шекара,өтпелі (“герметикалық”) белдеуді қүрайды; қүдай (арғыдүние) жағынан аруақ, адамзат (бергі дүние) жағынан әулие,бір-бірімен тете жолмен (төнімен, ойымен) байланысу аркылыекі (ирреалды жэне реалды) дүниені жалғастыратындонекерге (медиаторға) айналады.Міне, осындай тізбектегі аруақтың орнын біз бақсылықтағы(шаманизмдегі) “Рух-Қамқоршыға” берген болсақ, ендіоны монотеистік діндердегі “Қасиетті Рух” (“руах-ха-годеш”немесе “руах элохим”, “спиритус санктус”, “пневмаагион”, “святой дух”) бейнесіне берген болар едік. ҚасиетгіРух —қүдайы қүдіреттің (шабыттың, нүрдың) пормендіқуаты.. Мүсадан (Моисейден) бастап пайғамбарлар менеулиелердің барлығына да дарыған Қасиетті Рухты расындада өулиеге не батырға “қонған” Аруақпен салыстыруға,сәйкестендіруге болады.Бірақ, Аруақ пен Қасиетті Рухты озара сәйкестендіргенмен,дөстүрлі діни қүрастырымдардағы терминдік-анықтамалықдеңгейдегі сәйкестендіруді абсолюттендіруге болмайды,ойткені, Аруақтың Қасиетті Рухтан басты айырмашылығы—оның екі үдайлылығы. “Қасиетті Рух” үғымыжақсысы (шапағаты) мен жаманы (зүлымдығы) бір-біріненқатаң түрде ажыратылған, қарама-қарсылығы (дуализмі)абсолюттік деңгейге котерілген монотеистік дін ауқымында“жақсы” жағынан ғана орын алса, Аруақ —жақсылы-жамандыбағамдауы бір-бірімен ажыратылмаған, екеуінің обастағы түтастығы сақталған ілкі сенімнің тоте жалғасы болыптабылады. Бүл түрғыдан алып қарағанда АруақтыңҚасиетті Рухқа қарағанда конерек, бүрынырақ түсінікекендігін атап корсетуге болады. Кошпелілер, оның ішіндетүркілер рухтарды жақсы, жаман деп болгенімен, бір созбенайтқанда, дуалислік үстанымды қолдағанымен, олардьщ қарама-қарсылығынешқашан да абсолюттендірмеген; “жақсы”деп есептелген рух та жамандық істей алады, “жаман” депесептелетін рух та жақсылық істей алады (жамандық істемеудіңөзі жаксылық).Бүл түргыдан алганда, аруақты —“қүдайы қүдіреттіңнемесе нүрдың”, ягни корілместің (непроявленность) коресіні(проявленность), сыртқы корінімі (внешнее проявление) деп463