полнотекстовый ресурс

Эдетте, храмның пішіні тік бүрышты болса, көцщең.ділердің алтарінің сүлбасы, аспан күмбезіне еліктеуден тус;да, төртбүрышты емес. Бүл көшпелі өмірдің бітім-болмьісынабайланысты. Пішіні бойынша тікбүрышты қүрыльістаркөшпелілерде өлімнің келуінің символы 1*. !Көшпенділердщ шатыр немесе үйшікке үқсас киелі орың.дары дөңгелек, олардың түпкі бейнесі —аспан күмбезі 2* !Кошпенділердің қосыны да шеңбер бойына орналасадымүндай схеманы парфяндар сияқты отырықшыға айналғанікошпелілердің қалаларынан да байқауға болады. Шеңбер меншаршының ғарыштық қарсы түруы көшпелі және отырықшыхалықтардың контрастынан осылай көрініс береді:біріншілері оз идеалын шеңбердің динамикалы және шексізтабиғасынан табады, ал екіншілері —шаршының статикалылығымен тәртіптілігінен көреді 3*.“Әлемнің Билігі істейтіннің бэрі циклдер түрінде. Аспан дөңгелек,жер де доп сиякты деп естідім, барлық жүлдыздар сондай. Қуаттыжел айналып қозғалады. Қүстар үясын доңгелетіп салып, шеңбер жасапүшады, олардың діні біздікіне үқсас. Біздің вигвамдар доңгелек жәнешеңбер бойына, коп үядан түратын үяша орналасады, сол отты шеңбердеҮлы Рух бізге үрпақ осіруді бүйырған.” (Hehaka Sapa, “Black ElkSpeaks”, John Nethard, New York, William Morrow, 1932. p. 198).2* Тарихқа дейінгі киелі орындар — кромлехтермен үқсатуға болады,оларда тік қойылған тастардан жасалған шеңбер аспанның циклдікболінуін бейнелейді.3* Кейде шаршының немесе текшенің статикалық кемелдігі шеңбердіндинамикалы символымен үйлеседі. Ең коне кие — Қағбаның мысалысондай. Ол бірнеше рет қайта салынды, бірақ оның сәл ғана ауыткуыбар текшелі пішіні тарихи доуірде езгерген жоқ. Қағбаның торт бүрышы(аркан) аспанның торт негізі аумағына қаратылған. Оны айналып шығу(таваф) ғүрпы Қагбаға келушілердің міндетті ici, ол ислам діні арқылыбекітілді. Ол осы киелі орын мен аспани қозғалыстың озара байланысыннақты бейнелейді. Оны жеті рет айналу керек, бүл кок сфераларыныНсаны, соның тортеуінде ақырын, ал үшеуінде шапшаң қозғалу шарт.Әфсана бойынша, Қағбаны әуелі Сиф періште - Адамнын үлы Сифсалған. Ол кезде оның пішіні пирамида түрінде болған, топан су оныбүзып кеткен соң, оны Авраам (Ибраһим) текше (ка, бах) түрінде қайтатүрғызған. Ол элемнің осінде түр, оның прототипі аспанда да бар, оныперіштелер айналып, теуәп етеді. Сол сиякты эфсана бойынша, ҚүДаИ'дың Керінісі (сакинах) жылан күйінде келіп, Авраамды Қағба салатынжерге ертіп апарған, сол жерге шеңбер жасап жатқан. Мүның храмныНшекарасын айналып жүретін индуистік жылан символикасын (Анантанемесе Шеша) еске түсіретіні қызык.Біз кейінірек индуистік храм да шеңбермен айналып жүрудін орталыгыекенін аңғарамыз.196